450.01 nyaayavaarttika^i 450.02 caturthaH adhyaayaH 450.03 manasaH anantaram pravRttiH avasara-praaptaa pariikSitavyaa iti ataH aaha/ 450.04 \S[4-1-1]{pravRttiH yathaa-uktaa} 450.05 pravRttiH yathaa-uktaa tathaa pariikSitaa iti arthaH suutrasya/ kim punar pravRtti^aH 450.06 pariikSitam iti yaavat dharma-adharma-aazrayam pariikSitam puurvaa pravRtti^aH pariikSaa/ 450.07 tatra pravRttiH dvedhaa bhavati kaaraNa-ruupaa kaarya-ruupaa ca/ kaaraNa-ruupaa 450.08 pravRttiH vaac-buddhi-zariira-aarambhaH iti/ kaarya-ruupaa dharma-adharma-samaakhyaa 450.09 duHkha-aadi-suutra^i varNitaa/ tatra kaaraNa-ruupaayaaH pravRtti^aH viMzatidhaa bhedaH 450.10 kaarya-ruupaa tu pravRttiH eka-dravyaa abhyudayasya pratiniyamaat avasthitaa 450.11 vyaapaka-kaalasya niyamaat aatma-samavaayaat guNa-bhuutaa anityaa 450.12 praayaNa-aadi-darzanaat/ tad uktam vipacyamaana-karma-aazaya-prakSaya^i praayaNam iti 450.13 janmanaH kaaraNam puurva-kRta-phala-anubandhaat tad-utpattiH iti saMsaara-apavarga- 450.14 hetu-bhuuta\cor[C]{bhuutaa} tad-bhaava^i saMsaaraH tad-abhaava^i apavargaH iti evam aadi uktam//\end[4-1-1] 450.15 pravRtti^aH anantaraaH tarhi doSaaH iti abhidhiiyantaam ity ataH aaha tathaa 450.16 doSaaH// 450.17 \S[4-1-2]{tathaa doSaaH} 450.18 uktaaH iti/ buddhi-samaana-aazraya-tvaat aatma-guNaaH saMsaarasya anaadi-tvaat 451.01 anaadinaa pravRtta^ina pravartante samyac-jJaanaat ca mithyaa-jJaana-nivRtti^i 451.02 nivartante iti utpaada-nirodha-dharmakaaH kaarya-tva^i sati indriya-antara-pratyakSa- 451.03 tvaat acaakSuSa-pratyakSa-tvaat ca guNaaH/\end[4-1-2] pravartanaa-lakSaNaaH doSaaH iti uktam 451.04 tathaa ca maana-aadi^aaH pravartayanti iti lakSaNa-saamyaat te api upasaMkhyeyaaH iti 451.05 na upasaMkhyaaynate saMgRhiita-tvaat kena saMgrahaH pravartanaa-lakSaNaaH doSaaH 451.06 iti anena eva/ teSaam tu saMgRhiitaanaam raaga-dveSa-moha-artha-antara-bhaavaat// 451.07 \S[4-1-3]{tad trairaazyam raaga-dveSa-moha-artha-antara-bhaavaat} 451.08 teSaam doSaaNaam tri^aaH raazi^aaH tri^aaH pakSaaH sambhavanti raaga-pakSaH 451.09 kaamaH matsaraH spRhaa tRSNaa lobhaH iti/ dveSa-pakSaH krodhaH iirSyaa 451.10 asuuyaa drohaH amarSaH iti/ moha-pakSaH mithyaa-jJaanam vicikitsaa maanaH 451.11 prasaadaH iti/ kaamaH matsaraH iti aadi kim paryaaya-vacanam aaho 451.12 artha-antara-bhaavaH iti/ kiM ca ataH yadi paryaaya-vacanam tri^aaH raazi^aaH 451.13 iti ayuktam/ na hi paryaaya-zabda^su raazitvam sambhavati na hi indra- 451.14 zakra-purandara-zabdaanaam raazi-arthaH kaH cit sambhavati/ artha-antara-bhaava^i 451.15 vizeSaH vaacyaH iti/ artha-antara-bhaavaH iti bruumaH/ tatra kaamaH 451.16 strii-gataH abhilaaSaH yaa strii-gataa praarthanaa saa kaamaH iti/ evaM ca aahuH 451.17 na akaamayamaanaH maNDayate iti/ akSiiyamaaNa-vastu-aparityaaga-icchaa 451.18 matsaraH yad vastu diiyamaanam upabhujyamaanam vaa na kSiiyate tad aparityaaga-icchaa 451.19 matsaraH/ yathaa raajakiiya-upaadaanaat maa udakam paa iti/ avastu-aadaana-icchaa 452.01 spRhaa yad vastu svam na bhavati tasya yaa aadaana-icchaa saa spRhaa/ punarbhava- 452.02 pratisandhaana-hetu-bhuutaa tRSNaa yaa punarbhava-praarthanaa saa tRSNaa/ 452.03 pramaaNa-viruddha-para-dravya-apahaara-icchaa lobhaH pramaaNa-viruddham para-dravya-aadaanam 452.04 kurvaaNaH lubdhaH iti ucyate/ eSaam ca saamaanyam raagaH saamaanya^ina vizeSaH 452.05 saMgRhiitaH iti zariira-indriya-adhiSThaana-vaikRtya-hetuH krodhaH saMjaata^i 452.06 yasmin zariira-indriya-adhiSTHaanaani vikRtaani bhavanti saH krodhaH iti/ 452.07 saadhaaraNa^i vastuni para-abhiniveza-pratiSedha-icchaa iirSyaa yad aparigRhiitam 452.08 saadhaaraNam vastu tasmin yaH para-abhiniveza-pratiSedha-abhipraayaH saa iirSyaa/ para- 452.09 guNa-akSamataa asuuyaa yaa para-guNaan zrutvaa akSamataa upajaayate saa asuuyaa/ 452.10 para-apakaara-icchaa drohaH/ azaktasya param prati apacikiirSaa saa drohaH apakaara- 452.11 asahiSNutaa amarSaH/ asya ca dveSaH saamaanyam tena saMgrahaH viparyaya- 452.12 jJaanam mithyaa-jJaanam atasmin tad iti pratyayaH iti/ saMzayaH vicikitsaa 452.13 kasmaat iti tathaa vidyamaana-avidyamaana-guNa-adhyaaropa^ina aatma-utkarSa- 452.14 pratyayaH maanaH aaho aham asmi iti/ zaktasya kartavya-akaraNam pramaadaH 452.15 yad zaktaH sva-kartavyam na karoti saH pramaadaH iti/ asya ca saamaanyam mohaH 452.16 tena saMgrahaH iti taH trairaazyaat na upasaMkhyaayante iti/ kutaH etad 452.17 lokataH tad-avagati^aH/ lokataH ete kaama-aadi^aaH evambhuuta^su abhipraaya^su 452.18 prayujyante na abhipraaya-maatra^i na hi bhikSaam praarthayamaanaH kaamayate 452.19 iti evam bhavati iti/ lakSaNasya tarhi abhedaat tritvam anupapannam 453.01 iti ekam raaga-dveSa-mohaaH lakSaNa-abhedaat raaga-bheda-vat iti/ na anupapannam 453.02 raaga-dveSa-moha-artha-antara-bhaavaat sati api lakSaNasya abheda^i aantargaNikam 453.03 bhedakam lakSaNam asti tad upapatti^aH tritvam/ yathaa raaga-lakSaNa^ina saMgRhiitaanaam 453.04 kaama-aadiinaam iti/ na ca saamaanyam ekatva^i kaaraNam tathaa ca saamaanyasya 453.05 eva abhaavaH syaat yadi raaga-dveSa-mohaanaam ekatvam syaat samaanam 453.06 etad lakSaNam iti etad eva na syaat iti na hi ekasya samaanam bhavati iti/ kim 453.07 punar aantargaNikam lakSaNam iti sapti-lakSaNaH raagaH yaH viSaya^su abhiSaGgaH 453.08 saH raagaH amarSa-lakSaNaH dveSaH asahiSNutaa duHkhasya duHkha- 453.09 saadhanaanaam ca dveSaH mithyaa-pratipatti-lakSaNaH mohaH yathaa avasthita- 453.10 viSaya^i ayathaabhaava-pratipattiH yaa etad ca raaga-dveSa-mohaanaam vyavacchedakam 453.11 lakSaNam aatma-pratyakSam iti//\end[4-1-3] 453.12 \S[4-1-4]{na eka-pratyaniika-tvaat} 453.13 ekam raaga-dveSa-mohaaH eka-pratyaniika-tvaat vibhaaga-vat iti/ yathaa 453.14 vibhaagaH eka^ina eva saMyoga^ina viruddhyamaanaH ekaH bhavati tathaa tattva- 453.15 jJaana^ina eka^ina viruddhyante raaga-aadi^aaH tasmaat ekam raaga^aadi^aaH iti//\end[4-1-4] 453.16 \S[4-1-5]{vyabhicaaraat ahetuH} 453.17 vyabhicaaraat ahetuH eka-pratyaniikaaH ca ruupa-aadi^aaH eka-agni-saMyoga- 453.18 virodhinaH na ca eSaam ekatvam iti anaikaantikaH ayam eka-yoni-tvaat ekam 454.01 raaga-aadi^aaH zabda-vat iti api anena eva pratyuktam/ eka-yoni^aaH ruupa^aadi^aaH na 454.02 ca eSaam ekatvam iti\end[4-1-5] sati ca artha-antara-bhaava^i// 454.03 \S[4-1-6]{teSaam mohaH paapiiyaan na amuuDhasya itara-utpatti^aH} 454.04 teSaam mohaH paapiiyaan paapatamaH paapiSThaH iti vaa praapta^i 454.05 dvau dvau abhipretya paapiiyaan iti ucyate raaga-mohayoH mohaH paapiiyaan 454.06 dveSa-mohayoH mohaH paapiiyaan iti/ kasmaat na amuuDhasya itarau bhavataH muuDhaH 454.07 kupyati muuDhaH rajyate muuDhaH muhyati iti/ tattva-jJaanaat ca moha-nivRtti^i 454.08 raaga-aadi-nivRttiH iti eka-pratyaniikataa yasmaat tattva-jJaanaat nivRtta^i moha^i 454.09 na raaga-dveSau bhavataH ataH eka-pratyaniikataa na punar eka-tvaat/ 454.10 evam ca kRtvaa duHkha-aadiinaam uttara-uttara-apaaya^i tad-anantara-abhaavaat apavargaH 454.11 iti sidhyati/\end[4-1-6] praaptaH tarhi 454.12 \S[4-1-7]{nimitta-naimittka-bhaavaat artha-antara-bhaavaH doSa^bhyaH} 454.13 nimitta-naimittka-bhaavaat artha-antara-bhaavaH doSa^bhyaH/ adoSaH 454.14 mohaH doSa-nimitta-tvaat ruupa-aadi-vat iti//\end[4-1-7] 454.15 \S[4-1-8]{na doSa-lakSaNa-avarodhaat mohasya} 454.16 na doSa-lakSaNa-avarodhaat na kaarya-kaaraNa-bhaava^ina padaarthaanaam 454.17 tathaabhaavaH atathaabhaavaH vaa sidhyati kim tu lakSaNasya abhedaat iti 454.18 doSa-lakSaNam ca moha^i asti iti doSaH mohaH//\end[4-1-8] 455.01 \S[4-1-9]{nimitta-naimittika-upapatti^aH ca tulya-jaatiiyaanaam apratiSedhaH 455.02 } 455.03 nimitta-naimittika-upapatti^aH ca tulya-jaatiiyaanaam apratiSedhaH tulya- 455.04 jaatiiyaayaam aneka-vidha-vikalpaH nimitta-naimittika-bhaavaH dRSTaH iti/ 455.05 yathaa buddhir buddhi-antara-nimittam buddhi-jaatiiyaa ca iti/ turii-aadi^aaH dravyasya 455.06 nimittam dravya-jaatiiyaaH nodanaa-abhighaata-saMyukta-saMyogaaH saMskaaraH ca guNaaH 455.07 iti pariikSitaaH doSaaH iti//\end[4-1-9] 455.08 doSa-anantaram pretyabhaavaH tasyaaH siddhar\cor[C]{siddhiH} aatmanaH nitya-tvaat nityaH 455.09 aatman^H na jaayate na miryate ubhayam ca pretyabhaavaH mRtvaa punarjanman 455.10 tatra ayam siddha-artha-anuvaadaH/ 455.11 \S[4-1-10]{aatma-nitya-tva^i pretyabhaava-siddhiH} 455.12 aatma-nitya-tva^i pretyabhaava-siddhiH/ nityaH san aatman^H praiti jaayate 455.13 ca iti kim uktam bhavati mriyate iti puurva-utpannaabhiH zariira-indriya-buddhi- 455.14 vedanaabhiH viyujyate iti/ kim ca uktam jaayate iti apuurva-utpannaabhiH nikaaya- 455.15 viziSTaabhiH zariira-indriya-buddhi-vedanaabhiH sambaddhyate iti/ na punar 455.16 janma-maraNa^i aatmani utpaada-nirodhau nitya-tvaat nityaH aatman^H iti 455.17 puurva-abhyasta-suutra^i pratipaaditam. yasya punar aatmanaH utpaada-nirodhau 455.18 janma-maraNa^i tasya akRta-abhyaagama-kRta-naaza-doSa-prasaGgaH iti uktam zariira- 456.01 daaha^i paataka-abhaavaad iti suutram varNayabhiH/\end[4-1-10] katham utpattiH iti cet 456.02 kim-dharmakaat kaaraNaat zariira-indriya-mahaabhuuta-aadi vyaktam utpadyate 456.03 iti// 456.04 \S[4-1-11]{vyakta-avyaktaanaam pratyakSa-praamaaNyaat} 456.05 vyakta-avyaktaanaam pratyakSa-praamaaNyaat/ kim punar vyaktam upalabdhi-lakSaNa- 456.06 praaptam ruupa-aadi-yuktam dravyam tad-saamaanyaat paramaaNu-lakSaNam api pRthivii- 456.07 aadi-kaaraNam vyaktam iti ucyate/ kim saamaanyam ruupa-aadi-yogaH ruupa-aadi- 456.08 saamaanya-yogaat paramaaNu^aaH vyaktaaH iti ucyante iti ruupa-aadi-yukta^bhyaH 456.09 paramaaNubhyaH ghaTa-aadi go-aadi vyaktam utpadyate iti/ kaH punar atra nyaayaH 456.10 pratyakSa-praamaaNyaat ruupa-aadimataam utpattiH iti na anekaantaat na ayam 456.11 ekaantaH ruupa-aadimadbhyaH ruupa-aadimat-utpattiH iti aruupaat api saMyogaat 456.12 ruupa-aadimat utpadyamaanam ghaTa-aadi go-aadi dRSTam iti. na suutra-artha-aparijJaanaat 456.13 na ayam suutra-arthaH ruupa-aadimataH eva ruupa-aadimat utpadyate iti api 456.14 tu ruupa-aadimat-saamagrii-puurvakam go-aadi vyaktam iti suutra-arthaH/ evam ca 456.15 na anekaantaH asti na hi aruupaayaaH saamagrii^aaH ruupa-aadimat kaaryam iti//\end[4-1-11] 456.16 \S[4-1-12]{na ghaTaad ghaTa-aniSpatti^aH} 456.17 na ghaTaad ghaTa-aniSpatti^aH/ sajaatiiyaat sajaatiiyam utpadyate iti 457.01 matvaa pratiSedhaH na suutra-artha-aparijJaanaat iti na bruumaH sarvam sarvasya 457.02 kaaraNam iti yaH ca sarvam sarvasya kaaraNa-tva^ina abhyupeyaat saH evam pratyavastheyaH 457.03 na ghaTaat ghaTaH utpadyamaanaH dRSTaH iti/\end[4-1-12] api tu 457.04 \S[4-1-13]{vyaktaat ghaTa-niSpatti^aH apratiSedhaH} 457.05 vyaktaat ghaTa-niSpatti^aH apratiSedhaH/ yad api tad ghaTa-aadi vyaktam utpadyate 457.06 tad api vyaktaat eva kapaala-aadi^aH vyaktaat ca utpadyamaanam ghaTa-aadi na kimcit 457.07 baadhate iti/ ruupa-aadimat-saamagrii-puurvakam zariira-aadi vyaktam darzana- 457.08 sparzanaabhyaam eka-artha-grahaNaat ghaTa-vat iti zabda-vat vaa vaidharmya^ina tad etad tattvam/\end[4-1-13] 457.09 ataH param praavaadukaanaam darzanaani upanyasya kaani cit pratiSidhyante 457.10 kaani ciat upagamyante iti/ tatra taavat 457.11 \S[4-1-14]{abhaavaat bhaava-utpattiH na anupamRdya praadurbhaavaat} 457.12 \S[4-1-15]{vyaaghaataat aprayogaH} 457.14 abhaavaat bhaava-utpattiH na anupamRdya praadurbhaavaat/ abhaavaad bhaavaH jaayate 457.15 iti kasya cit darzanam tatra nyaayam bruvate na anupamRdya praadurbhaavaat iti na 457.16 kila avinaSTa^i kaaraNa^i kaaryam utpadyate iti/ yathaa biija-vinaaza-uttara-kaalam 457.17 aGkuraH praadurbhavati yadi biija-vinaazaH aGkura-kaaraNam na abhaviSyat avinaSTa^i 457.18 api biija^i 'GkuraH abhaviSyat na ca evam asti tasmaat biija-vinaazaH aGkura- 457.19 kaaraNam iti\end[4-1-14] upamRdya praadurbhavati iti vyaaghaataH yad upamRdnaati tad asti 458.01 na hi asat upamarda-kaaraNam iti yad ca praadurbhavati tad na asti na hi 458.02 sat utpadyate iti tad idam upamRdnaati praadurbhavati ca iti vyaahatam ucyate 458.03 kaH vyaaghaataH saha-asambhavaH yadi upamRdnaati na jaayate atha jaayate 458.04 na upamRdnaati//\end[4-1-15] 458.05 \S[4-1-16]{na atiita-anaagatayoH kaaraka-zabda-prayogaat} 458.06 na atiita-anaagatayoH kaaraka-zabda-prayogaat/ atiita^i anaagata^i ca 458.07 kaaraka-zabdaH pravartamaanaH dRSTaH atiita^i taavat bhinnaM kumbham anuzocati 458.08 bhinnasya kumbhasya kapaalaani abhuut kumbhaH iti/ anaagata^i 458.09 api putraH janiSyate janiSyamaaNam putram abhinandati janiSyamaaNasya 458.10 putrasya naama karoti ajaataaH putraaH sthaviraM taapayanti iti bahulam 458.11 prayogaaH bhaaktaaH iti/ evam ayam praadurbhaviSyan aGkuraH upamRdnaati iti ucyate 458.12 kaH punar upamarda-arthaH aanantarya-saamarthyaat anantara-utpatti-arthaH yasmaat 458.13 biija-upamardaat anantaram ayam praadurbhavati iti/ atra utkam vyaaghaataat iti 458.14 na ajaata^ina upamardaH na upamarda-samarthaH jaayate iti/ yad api idam ucyate 458.15 atiita^i anaagata^i ca kaaraka-zabdaaH prayujyante iti n aprayogaH vaaryate 458.16 api tu asataH kaaraNaat utpattiH na yuktaa iti kaaraka-zabdaanaam ca traikaalikaH 458.17 prayogaH tad uktam praamaaNya-saamaanya-cintaayaam vRkSaH tiSThati iti yathaa/ 458.18 yad punar etad aanantarya-saamarthyaat upamRdya praadurbhavati iti ucyate iti na 458.19 biija-naazaH aGkura-kaaraNam api tu vyaahata-vyuuhaanaam biija-avayavaanaam puurva- 459.01 vyuuha-nivRtti^i vyuuha-antaram utpadyate iti vyuuha-antaraat aGkuraH aavirbhavati iti/ 459.02 na ca avinaSTa^i puurva-vyuuha^i vyuuha-antara^ina zakyate bhavitum iti aanantaryam 459.03 praadurbhaava-arthaH/ evam ca biija-upaadaanam yuktam iti/\end[4-1-16] asya ca arthasya 459.04 jJaapana-artham suutram// 459.05 \S[4-1-17]{na vinaSta^bhyaH aniSpatti^aH} 459.06 na vinaSta^bhyaH aniSpatti^aH iti/ na hi biija-vinaazaH aGkurasya 459.07 kaaraNam api tu biija-avayavaaH puurva-vyuuha-parityaaga^ina iti arthaH suutrasya//\end[4-1-17] 459.08 \S[4-1-18]{krama-nirdezaat apratiSedhaH} 459.09 krama-nirdezaat apratiSedhaH/ puurvam biija-vinaazaH pazcaat aGkura-utpattiH iti 459.10 suutra-arthaH/ abhaavaH cet aGkura-utpatti-kaaraNam syaat sarvam sarvasmaat utpadyeta/ 459.11 abhaavasya nirvizeSa-tvaat/ na hi zaali-biija^i vinaSTa^i kaa cit anvaya- 459.12 zaktiH asit ananvitam ca kaaryam sarvaabhiH zaktibhiH utpadyeta anvitam tu 459.13 dRSTam tasmaat na abhaavaH kaaraNam iti suutra-arthaH/\end[4-1-18] aparaH idaaniim aaha// 459.14 \S[4-1-19]{iizvaraH kaaraNam puruSa-karma-aphalya-darznaat} 459.15 iizvaraH kaaraNam puruSa-karma-aphalya-darznaat/ puruSaH ayam samiihamaanaH 459.16 na avazyam samiiha-aphalam aapnoti tena gamyate para-adhiinam puruSasya karma- 459.17 phala-avadhaanam iti/ nirapekSaH cet puruSaH karma-phala-bhoga^i samarthaH syaat 460.01 na kasya cit aphalaa kriyaa bhavet kaH cit duHkham kuryaat iti/ ubhayam 460.02 ca dRSTam tasmaat iizvaraH kaaraNam iti//\end[4-1-19] 460.03 \S[4-1-20]{na puruSa-karma-abhaava^i phala-aniSpatti^aH} 460.04 na puruSa-karma-abhaava^i phala-aniSpatti^aH iti/ iizvaraH cet kaaraNam syaat 460.05 puruSa-karma-antara^ina pi sukha-duHkha-upabhogau syaataam tataH ca karma-lopaH 460.06 anirmokSaH ca/ iizvarasya eka-ruupa-tvaat eka-ruupaa kriyaa iti/ atha iizvaraH kaaraNa- 460.07 bheda-anuvidhaana^ina kaaryam nirvartayati yad apekSate tad na karoti iti praaptam 460.08 na hi kulaalaH daNDa-aadi karoti evam karma-saapekSaH cet iizvaraH jagat- 460.09 utpatti-kaaraNam syaat karmaNi iizvaraH na iizvaraH syaat//\end[4-1-20] 460.10 \S[4-1-21]{tad-kaarita-tvaat ahetuH} 460.11 tad-kaarita-tvaat ahetuH/ na bruumaH karma-aadi-anapekSaH iizvaraH kaaraNam 460.12 iti/ api tu puruSa-karman iizvaraH anugRhNaati kaH anugraha-arthaH/ 460.13 yad yathaa-bhuutam yasya yadaa vipaaka-kaalaH tad tathaa tadaa viniyuGkte 460.14 iti/ yaH punar iizvaram karma-anapekSam kaaraNa-tva^ina pratipadyate tasya anirmokSatva- 460.15 aadi-doSaH/ saapekSa^i tu iizvara^i yathaa-uktaH na doSaH/ zeSam bhaaSya^i/ 460.16 tad-kaarita-tvaat evam bruvataa nimittakaaraNam iizvaraH iti upagatam bhavati/ 460.17 yad ca nimittam tad itarayoH samavaayikaaraNa-asamavaayikaaraNayoH anugraahakam/ 460.18 yathaa turii-aadi tantuunaam tad-saMyogaanaam ca iti/ iizvaraH cet 460.19 jagataH nimittam jagataH saakSaat upaadaana-kaaraNam kim uktam pRthivii-aadi 461.01 paramasuukSmaM paramaaNu-saMjJitam dravyam iti vyakta-kaaraNa-abhyupagama^i tu sati 461.02 nimitta-vizeSa-vipratipatti^i iizvara-prakriyaa/ yasmaat nimittakaaraNa^i 461.03 vipratipadyante ke cit kaalaM ke cit iizvaram ke cit prakRtam iti tad evam 461.04 nimitta-vizeSa-vipratipatti^i kim nyaayam iti/ iizvaraH iti nyaayam tatra 461.05 hi pramaaNaani avighaata^in pravartante iti/ astitva-asiddhiH iti cet 461.06 atha manyase siddha^i iizvara-astitva^i kaaraNa-antara-niraakaraNam nimittakaaraNa- 461.07 bhaavaH ca siddhyet tattva-siddham tasmaat ayuktam iti/ na ataH 461.08 eva tad-upapatti^aH iti yena eva nyaaya^ina iizvarasya kaaraNa-tvam sidhyati 461.09 tena eva astitvam iti na hi avidyamaanam kaaraNam iti/ kaH punar iizvarasya 461.10 kaaraNa^tva^i nyaayaH ayam nyaayaH abhidhiiyate pradhaana-paramaaNu-karmaaNi 461.11 praak pravRtti^aH buddhimat-kaaraNa-adhiSThitaani pravartante acetana-tvaat vaasii-aadi- 461.12 vat iti yathaa vaasii-aadi buddhimataa takSNaa adhiSThitam acetana-tvaat 461.13 pravartate tathaa pradhaana-paramaaNu-karmaaNi acetanaani pravartante tasmaat 461.14 taani api buddhimat-kaaraNa-adhiSThitaani iti tatra pradhaana-kaaraNikaah taavat 461.15 puruSa-artham adhiSThaayakam pradhaanasya varNayanti puruSa-artha^ina prayuktam pradhaanam 461.16 pravartate puruSa-arthaH ca dvedhaa bhavati zabda-aadi-upalabdhiH guNa-puruSa-antara-darzanam 461.17 ca iti tad ubhayam pradhaana-pravRtti^aH vinaa na bhavati iti na praak pravRtti^aH tad- 461.18 abhaavaat yaavat pradhaanam mahat-aadi-bhaava^ina na pariNamate taavat na 461.19 zabda-aadi-upalabdhiH asti na guNa-puruSa-antara-upalabdhiH iti hetu-abhaavaat 461.20 pradhaana-pravRttiH ayuktaa atha astinaa sat-aatmaanam lambhate na sat niruddhyate 462.01 iti evam ca sati vidyamaanaH puruSa-arthaH pradhaanam pravartayati iti na 462.02 puruSa-arthaaya pradhaanasya pravRttiH na hi loka^i yad yasya bhavati saH tad-artham 462.03 punar yatate iti/ satatam ca pravRttiH praapnoti kaaraNasya sannihita-tvaat 462.04 iti puruSa-arthaH pravRtti^aH kaaraNam iti puruSa-arthasya nitya-tvaat satatam 462.05 pravRtti^aa bhavitavyam iti/ atha vidyamaanaH api na pravartayati na tarhi 462.06 puruSa-arthaH kaaraNam iti yasya abhaavaat pradhaanam na pravartate yasya ca 462.07 bhaavaat pravartate tad kaaraNam iti/ atha vidyamaanaH pratibandhaat na pravartayati 462.08 pratibandha-apagamasya azakya-tvaat satatam apravRttiH yad pratibandha-kaaraNam puruSa- 462.09 arthasya tasya apagamaH kartum azakyaH na sat-aatmaanam jahaati iti pratibandhakasya 462.10 nitya-tvaat nityam apravRtti^aa bhavitavyam/ yadaa bhavantaH sattva- 462.11 rajas-tamasaaM saamya-avasthaam prakRtim varNayanti saa kutaH nivartate iti 462.12 vaktavyam/ na ca anivRttaayaam saamya-avasthaayaam vaiSamya^ina zakyam bhavitum/ 462.13 atha aGga-aGgi-bhaavasya aniyamaat vaiSamyam bhavati atra api bhavantam paryanuyuJjmahe/ 462.14 katham saamya^ina avasthitam adhikam hiinam ca bhavati na apuurva-upacayaH 462.15 vidyate na puurva-haanam asti iti yaan ca zabda-aadiin praak-anupalabdha-svaruupaan 462.16 puruSaH upalabhate buddhiH upalambhayati te kim upajaata-vizeSaaH uta 462.17 anupajaata-vizeSaaH iti/ yadi upajaata-vizeSaaH upalabhyante iti vyaahatam 462.18 bhavati na asat-aatmaanam labhate iti/ atha anupajaata-vizeSaaH eva upalabhyate 462.19 tathaa api anivRttaH vyaaghaataH pradhaanam puruSa-arthaH pravartayati iti/ 462.20 saH ayam pradhaana-vaadaH yaavat yaavat vicaaryate taavat taavat pramaaNa-vRttam 462.21 baadhate iti/ ye paramaaNuun puruSa-karma-adhiSThitaan jagataH kaaraNa- 462.22 tva^ina varNayanti taan prati idam ucyate paramaaNavaH pravartante iti satatam 463.01 pravRtti^aa bhavitavyam/ atha kaala-vizeSa-apekSaaH pravartante pramaaNubhiH 463.02 kaalaH vyaakhyaataH yathaa acetana-tvaat paramaaNu^aaH buddhimantam adhiSTHaatR^am 463.03 apekSante tathaa kaalaH api iti na hi tatra acetanatvam nivartate 463.04 iti/ kSiira-aadi-vat acetanasya api pravRttiH iti cet yathaa apatya-bharaNa-artham 463.05 kSiira-aadi^aH acetanasya api pravRttiH evam paramaaNu^aaH api acetanaaH puruSa-artham 463.06 pravartiSyante iti/ tad na yuktam saadhyasama-tvaat yathaa eva paramaaNu^aaH 463.07 svatantraaH pravartante iti saadhyam tathaa kSiira-aadi-acetanam svatantram pravartate 463.08 iti/ yadi kSiira-aadi svatantram pravarteta mRta^Su api pravarteta na tu 463.09 pravartate ataH avagamyate buddhimat-kaaraNa-adhiSThitam tad api na ca ayam hetuH 463.10 tasmaat na pravartate evam yaavat yaavat acetanam pravartate taavat sarvam cetana- 463.11 adhiSThitam iti/ ayam aparaH hetuH buddhimat-kaaraNa-adhiSTHitam 463.12 mahaabhuuta-aadi vyaktam iti sukha-duHkha-aadi-nimittam bhavati ruupa-aadimat- 463.13 tvaat turii-aadi-vat iti/ dharma-adharmau buddhimat-kaaraNa-adhiSThitau puruSasya 463.14 upabhogam kurutaH karaNa-tvaat vaasii-aadi-vat iti/ aatman^H eva adhiSThaatR^H 463.15 dharma-adharmayor bhaviSyati iti cet yasya etau dharma-adharmau saH eva adhiSThaatR^H 463.16 bhaviSyati iti na yuktam praak kaaya-karaNa-utpatti^aH tad-asambhavaat yaavat 463.17 kaaya-karaNa-saGghaataH na upajaayate puruSasya taavat ayam ajJaH upalabhyaan api 463.18 taavat ruupa-aadiin na upalabhate kutaH anupalabdhau dharma-adharmau upalapsyate iti/ 463.19 yadi puruSaH svatantraH pravartate na duHkham kuryaat na hi kaH cit 464.01 aatmanaH duHkham icchati iti/ yaH ca aatmanaH aGga-upaghaatam ziras-cheda-aadi vaa 464.02 karoti tad-vaikalya^i praayaNa^i vaa hita-buddhiH pravartate iti/ yadi 464.03 punar dharma-adharmaabhyaam eva adhiSThitaaH paramaaNu^aaH pravarteran na yuktam etad 464.04 acetana-tvaat na hi kim cit acetanam svatantram adhiSThaayakam dRSTam iti abhyupagamya 464.05 api ca dharma-adharmayoH paramaaNu-pravRtti-saamarthyam na karaNasya 464.06 kevalasya kiryaa-nivRtti^i asaamarthyaat na hi karaNam kevalam kriyaam 464.07 nirvartayat upalabhyate/ atha paramaaNu-apekSaabhyaam dharma-adharmaabhyaam kriyate 464.08 tad api na yuktam adRSTa-tvaat na hi karma-karaNaabhyaam kriyaam janyamaanaam 464.09 kva cit api pazyaamaH iti aatman^H kartR^H bhaviSyati iti uktam etad ajJa-tvaat 464.10 iti/ akaaraNa-utpattiH bhaviSyati iti na yuktam adRSTa-tvaat iti/ na 464.11 ca anyaa gatiH asti tasmaat buddhimat-kaaraNa-adhiSThitaaH paramaaNu^aaH karmaaNi 464.12 ca pravartante iti/ kriyaa-anaavezaat akaaraNam iti cet atha manyase 464.13 ye khalu kartR^aaH bhavanti te kriyaa-aaviSThaaH kulaala-aadi^aaH iti kriyaa- 464.14 rahitaH ca iizvaraH tasmaat akaaraNam iti na vikalpa-anupapatti^aH iizvaraH niSkriyaH 464.15 iti kaam kriyaam adhikRtya ucyate/ dvayii hi naH kriyaa utkSepaNa-aadikaa 464.16 ca aakhyaata-zabda-vaacyaa ca/ yadi aakhyaata-zabda-vaacyaam adhikRtya ucyate 464.17 tadaa asiddhaH hetuH svaatantrya-abhyupagamaat svaatantryam hi bhagavati 464.18 nityam asti/ kim punar svaatantryam anyakaaraka-aprayojya-tvam itara-kaaraka- 464.19 aprayojaka-tvam ca tad uktam kaarakaani varNayadbhiH iti/ atha utkSepaNa-aadikaam 464.20 adhikRtya ucyate niSkriyaH iti tadaa anekaantaH kriyaavat ca kaaraNam dRSTam 465.01 niSkriyam ca iti kadaa cit dravyaaNi uparata-kriyaaNi dravyam aarabhante 465.02 saMyogaat nivRtte karmaNi saMyoga-upakaraNaani dravyaaNi dravyam aarabhante 465.03 iti niSkriyaaNaam aarambhaH/ yadaa ca yugapad bahuuni dravyaaNi saMhanyante 465.04 tadaa asaadhaaraNa-kaarya-vyaavRtta^bhyaH saMyoga^bhyaH ekam eva dravyam utpadyate 465.05 eka-avayava-vibhaaga^i tu dravya-nivRtti^i zeSaaNi dravya-antaraaNi dravyam utpaadayante 465.06 iti niSkriyaaNaam aarambhaH/ kaani cit punar kriyaavanti 465.07 aarabhante yadaa antara-karma-jaat saMyogaat nivRtta^i karmaNi itarasmin dravye 465.08 karma-nivRtti-samakaalam eva dravyam utpadyate tadaa kriyaavataa dravya^ina aarambhaat 465.09 kriyaavataam aarambhaH virodhaH ca utkSepaNa-aadikaayaaH kriyaayaaH anabhyupagamaat 465.10 iti/ na kaaraNam iizvaraH vikalpa-anupapatti^aH/ kartR^H cet iizvaraH kim 465.11 saapekSaH karoti uta nirapekSaH iti kim ca ataH yadi saapekSaH yena 465.12 karoti tasya akartR^H evam anyatra api prasaGgaH/ tad api saadhanam yena karoti 465.13 tasya akartR^H iti/ atha ayam kim cit anapekSya karoti tadvat anyatra api prasaGgaH/ 465.14 atha ayam sarvam anapekSya karoti evam api puruSa-karma-aphalam bhavet anirmokSaH 465.15 ca prasajyeta yaH ca akarma-nimitta^i sarga^i doSaH saH iha api prasajyate 465.16 iti nirapekSa-kartR-tvasya anabhyupagamaat dharma-adharma-viphala-tva-aadi- 465.17 doSaH na asti na ca akarma-nimitta^i sarga^i doSaH iti/ yena karoti na 465.18 tasya akartR^H iti cet na anekaantekaantaat\cor[C]{anekaantaat} na ayam ekaantaH asti yaH yena 465.19 karoti saH tad na karoti iti yathaa aneka-zilpa-paryavadaataH puruSaH karaNa- 466.01 antara-upaadaanaH vaasii-aadi karoti vaasii-aadi-upaadaanaH daNDa-aadi 466.02 karoti tad-upaadaanaH ghaTa-aadi na ca paryaaya-kartR-tva^i sati kartRtvam 466.03 tathaa iizvaraH api dharma-adharma-upaadaanaH zariira-sukha-duHkha-aadi aatma-manas-saMyoga- 466.04 zuddha-azuddha-abhisandhi-saadhanaH ca dharma-adharmau sukha-duHkha-smRti-apekSaH tad-saadhana- 466.05 aadi-apekSaH ca zuddham azuddham ca abhisandhim iti/ yadaa karoti tadaa saadhanasya 466.06 akartR^H iti cet atha manyase yadaa ayam saadhyam yad kim cit dRSTam nirvartayati 466.07 tadaa yena saadhayati tasya akartR^H prasajyate iti/ na etad evam bruumaH 466.08 sarvaan arthaan ayam ekasmin kaala^i karoti iti api tu paryaaya^ina paryaaya- 466.09 kartR-tva^i ca ayam adoSaH/ yadaa aadi^i karoti tasy asaadhana-utpattiH iti cet 466.10 atha manyase yadi zariira-aadi-kartR-tvam dharma-adharma-aadi-apekSasya atha yadaa aadi^i 466.11 karoti katham tad aadi^aH anabhyupagamaat adezyam etad anaadiH saMsaaraH 466.12 iti pratipaaditam etad dharma-adharma-saaphalyam ca evam yadi ca anaadi saMsaaraH 466.13 ca apekSaH ca kartR^H evam praaNi-antara-samavaayinaam dharma-adharmaaNaam saaphalyam/ 466.14 atha ayam iizvaraH kurvaaNaH kim artham karoti loka^i hi ye kartR^aaH bhavanti 466.15 te kim cit uddizya pravartante idam aapsyaami idam haasyaami ca iti na punar 466.16 iizvarasya heyam asti duHkha-abhaavaat na upaadeyam vazi-tvaat/ kriiDaa-artham 466.17 iti eke eke taavad bruvante kriiDa-artham iizvaraH sRjati iti nanu etad ayuktam 466.18 kriidaa hi naama rati-artham bhavati vinaa kriidayaa ratim avindataam na ca 466.19 rati-arthii bhagavaan duHkha-abhaavaat iti/ duHkhinaH ca sukha-upagama-artham 466.20 kriiDanti/ vibhuuti-khyaapana-artham iti apare/ jagataH vaizvaruupyam khyaapaniiyam 467.01 iti apare manyante/ etad api taadRz eva na hi vibhuuti-khyaapana^ina kaH cit 467.02 atizayaH labhyate na ca asya aakhyaapana^ina kim cit hiiyate iti/ kim-artham 467.03 tarhi karoti tad-svaabhaavyaat pravartate iti aduSTam yathaa bhuumi-aadiini 467.04 dhaaraNaa-aadi-kriyaam tad-svaabhaavyaat kurvanti tathaa iizvaraH api tad-svaabhaavyaat 467.05 pravartate iti pravRtti-svabhaavakam tattvam iti/ tad-svaabhaavyaat satatam 467.06 pravartate iti cet atha manyase yadi pravRtti-svaabhaavakam tattvam pravRtti- 467.07 nivRttii na praapnutaH na hi pravRtti-svabhaavaka^i tattva^i nivRttiH yujyate iti 467.08 krama^in utpattiH na praapnoti tattvasya ekaruupa-tvaat idam idaaniim bhavatu idam 467.09 idaaniim na bhavatu iti na yuktam na hi ekaruupaat kaaraNaat kaarya- 467.10 bhedaH pazyaamaH iti/ na eSaH doSaH buddhimat-tva^ina vizeSaNaat buddhimat-tattvam 467.11 iti pratipaaditam/ buddhimat-tayaa ca viziSyamaaNam saapekSam ca na 467.12 sarvadaa pravartate na sarvam ekasmin kaala^i utpaadayati yasya kaaraNa-saannidhyam 467.13 tad bhavati yada asannihita-kaaraNam tad na bhavati na ca sarvasya yugapad kaaraNa- 467.14 saannidhyam asti ataH sarvasya yugapad-utpaadaH na yuktaH saH khalu pravartamaanaH 467.15 dharma-adharmayoH paripaaka-kaalam apekSate kaaraNa-antara-utpaadam tad-bhaaginaam 467.16 ca sattvaanaam tatra sannidhaanam tad-bhaagi-sattva-dharma-adharma-aparipaakam ca 467.17 tad apratibandham ca iti/ yad tad iizvarasya aizvaryam kim tad nityam anityam iti/ 467.18 yadi anityam tasya kaaraNam vaacyam yasya ca anityam aizvaryam tasya kaaraNa-bhedaH 467.19 bhavati aNima-aadi^aH evam anyeSaam api iti anekaH iizvaraH prasajyate iti/ 468.01 atha aneka-tva^i kim baadhyate iti ekasmin vastuni vyaahata-kaamayor 468.02 iizvarayoH pravRttiH na praapnoti atha ekam itaraH atizete yaH atizete saH 468.03 iizvaraH na itaraH iti/ atha nityam aizvaryam dharma-vaiyarthyam na tad-dharmaat bhavati 468.04 iti/ nityam iti bruumaH/ na ca dharma-vaiyarthyam doSaH tasya yaH dharmaH 468.05 iizvara^i na asau tatra aizvaryam karoti kim tu pratyaatma-vRttiin dharm-adharma-sanicayaan 468.06 anugRhNaati na ca iizvara^i dharmaH asti iti acodyam etad tad-svabhaava-anavadhaaraNaat 468.07 sandehaH iizvaraH kim dravyam aaho guNa-aadiinaam anyatamaH iti/ dravyam 468.08 buddhi-guNa-tvaad dravya-antara-vat buddhimat-tvaat tarhi aatma-antaram iti na 468.09 aatma-antaram guNa-bhedaat/ tad yathaa guNa-bheda^i sati pRthivii-aadi^aaH na aatmaanaH 468.10 tathaa guNa-bhinnaH iizvaraH tasmaat asau api na aatma-antaram iti/ kaH punar 468.11 etasya bhedaH/ eke taavat bruvate dharma-jJaana-vairaagya-aizvaryaaNi-atizayavanti 468.12 tasmin iti nityatvam atizayaH/ etad tu na buddhyaamahe yathaa buddhimat-taayaam 468.13 iizvarasya pramaaNa-sadbhaavah na ca evam dharma-aadi-nitya-tva^i pramaaNam asti na 468.14 ca apraamaaNikam pratipattum zakyam atizayaH tu buddhi-nitya-tvam guNa-bhedaH 468.15 tatra hi nityaa buddhiH saMkhyaa-aadi^aaH saamaanya-guNaaH SaT-guNaH aakaaza- 468.16 vat iizvaraH iti/ atha asya buddhi-nitya-tva^i kim pramaaNam iti/ nanu idam eva 468.17 buddhimat-kaaraNa-adhiSThitaaH paramaaNu^aaH pravartante iti buddhimat-taayaam 468.18 etad saadhanam saa punar nityaa iti kutaH pratyartha-niyama-asambhavaat ye khalu 468.19 pratyartha-niyataaH buddhi-bhedaaH te zariira-aadi-kaaraNa-sannidhaana^i sati bhavanti 468.20 na tu iayam pratyartha-niyataa yugapad-aneka-kaarya-utpatti-darzanaat yathaa sthaavara- 469.01 bhedasya anekasya yugapad-utpaadaH iti/ saH ca pratyartha-niyata-buddhi-bheda^su 469.02 iisvarasya na yuktaH saMkhyaa-parimaaNa-pRthaktva-saMyoga-vibhaaga-buddhi^aaH eva 469.03 tasya guNaaH/ atha buddhimat-tayaa iizvarasya zariira-yogam api pratipadyate/ 469.04 tena api pratipadyamaana^ina zariira-aadi^aaH nityaaH anityaaH vaa avazyam eSitavyaaH/ 469.05 yadi anityaaH dharma-adharma-sadbhaavaH abhyupeyaH tad-abhyupagama^i ca tad-tantra- 469.06 tvaat iizvaraH na iizvaraH syaat/ atha nityaan zariira-aadiin kalpayasi 469.07 evam api dRSTa-vipariitam kalpitam bhavati dRSTa-viparyayam pratipadyamaana^ina 469.08 buddhiH nityatvam pratipattavyam/ atha santaana-vartiniim anekaam buddhim 469.09 iizvara^i pratipadyate evam api na yugapad-utpaadaH sthaavara-aadiinaam praapnoti 469.10 atha taaH santaana-vartinii^aaH buddhi^aaH bhavanti/ evam api dRSTa-vipariitam 469.11 kalpitam bhavati/ evam ca kalpayataa buddhi-nitya-tvam eva pratipattavyam/ 469.12 etaavat ca etat syaat nityaa vaa santaana-vartinii vaa santaana-vartinii 469.13 na yuktaa/ yadi guNa-bhedaat bhedaH yad abhinna-guNam tad ekam praapnoti yathaa 469.14 diz-kaalau iti na anekaantaat guNa-bhedaat naanaatvam bruumaH na punar guNa-abhedaat 469.15 ekatvam iti tathaa hi abhinna-guNaanaam ghaTa-aadiinaam naanaatvam iti 469.16 diz-kaalayoH guNa-bheda^i api kaarya-bhedaat naanaatvam iti/ na ca buddhimat-tayaa 469.17 vinaa iizvarasya jagat-utpaadaH ghaTate iti/ saa ca buddhiH sarva-artha-atiita-anaagata- 469.18 vartamaana-viSayaa pratyakSaa na aanumaanikii na aagamikii na tatra anumaanam 469.19 na aagamaH iti jJaana-nitya-tvaat ca na saMskaaraH nityam vijJaanam iizvarasya iti 470.01 na tatra saMskaaraH vidyate iti saMskaara-abhaavaat buddhi-nitya-tvaat ca na smRtiH 470.02 smRti-abhaavaat ca na anumaanam na duHkham adharmasya abhaavaat ataH eva na vairaagyam 470.03 iti duHkha-abhaavaat na virajyate iti ataH eva na dveSaH duHkha-bhaavaat iti/ 470.04 icchaa tu vidyate akliSTaa avyaahataa sarva-artha^su yathaa buddhiH iti/ atha 470.05 kim ayam baddhaH muktaH iti/ na baddhaH duHkha-abhaavaat eva abaddha-tvaat na muktaH 470.06 iti bandhavaan mucyate iti na ca bhagavati bandhanam asti iti ataH na 470.07 muktaH iti/ aatma-antaraaNaam asambandhaat adiSThaatRtvam anupapannam iti cet 470.08 atha manyase artha-antara-samavaayinaH ye dharma-adharmaaH te saakSaat iizvara^ina 470.09 sambaddhyante na paaramparya^ina na ca anadhiSThitayoH dharma-adharmayoH pravRttiH yuktaa 470.10 iti/ tad ca na aja-sambandha-upapatti^aH ajaH sambandhaH aatma-antaraaNaam iti eke 470.11 icchanti na ca etad iha pratiSidhyate iti apratiSedhaat upaattaH saH iti/ 470.12 te tu ajam sambandham pramaaNataH pratipaadayanti vyaapakaiH aakaaza-aadibhiH sambaddhaH 470.13 iizvaraH muurtimat-dravya-sambandhi-tvaat ghaTa-vat iti yathaa ghaTa-aadi muurtimataa 470.14 ghaTa-aadinaa sambandhitva-vyaapakaiH aakaaza-aadibhiH sambaddhyate tathaa iizvaraH api 470.15 muurtimat-sambandhin^H iti tasmaat ayam api vyaapakaiH aakaaza-aadibhiH sambaddhyate 470.16 iti/ saH punar aatma-iizvara-sambandhaH kim vyaapakaH avyaapakaH iti artha-abhaavaat 470.17 avyaakaraNiiyaH eSaH aatma-iizvara-sambandhaH asti iti etad eva zakyate vaktum/ 470.18 saH punar iizvara-aatmaanau vyaapnoti na vyaapnoti iti na vyaakriyate/ ye api ajam 470.19 saMyogam na icchanti teSaam api aNu-manas-saMyoga-upapatti^aH asti sambandhaH 470.20 yaani pratyaatma-manas^i taani sarvaaNi iizvara-sambaddhaani iti ataH sambandha-sambandha- 470.21 upapatti^aH aatma-antaraaNi adhitiSThati yathaa aatma-hasta-saMyoga-prayatnaabhyaam haste 471.01 karman bhavati utpanna-karmakaH hastaH sandaMza-aadinaa sambaddhyate tad-sambandhaat 471.02 ayaHpiNDa-aadi adhitiSThati/ yadi tarhi sarga-aadi^i iizvarasya kaaraNa-tva^i ayam 471.03 nyaayaH abhihitaH idaaniim iizvaraH na kaaraNam iti praaptam idaaniim api 471.04 saH eva nyaayaH mRta-zariiriNaam yau dharma-adharmau tau buddhimat-kaaraNa- 471.05 adhiSThitau iti samaanaH nyaayaH/ buddhimat-kaaraNa-adhiSThitaani svaasu 471.06 svaasu dhaaraNaa-aadi-kriyaasu mahaabhuutaani vaayu-antaani pravartante acetana- 471.07 tvaat vaasii-aadi-vat/ evam kaarya-tvaat tRNa-aadiini pakSa^kRtya darzana-sparzana- 471.08 viSaya-tvaat iti vaktavyam/ evam yatra yatra vipratipattiH kaaryatvam ca 471.09 tad tad anena eva nyaaya^ina anena dRSTaanta^ina vaasii-aadinaa pakSayitvaa saadhayitavyam/ 471.10 aagamaat ca aagamaat api zruuyate iizvaraH kaaraNam/ 471.11 ajJaH jantuH aniizaH ayam aatmanaH sukha-duHkhayoH/ 471.12 iizvara-preritaH gacchet svargam vaa svabhram eva vaa// 471.13 yadaa saH devaH jaagarti tadaa idam ceSTate jahat/ 471.14 yadaa svapiti zaanta-aatman^H tadaa sarvam nimiilati//\end[4-1-21] 471.15 \S[4-1-22]{animittataH bhaava-utpattiH kaNTaka-taikSNya-aadi-darzanaat 471.16 } 471.17 aparaH idaaniim aaha/ animittataH bhaava-utpattiH kaNTaka-taikSNya- 471.18 aadi-darzanaat/ yathaa kaNTaka-taikSNya-aadi nimittam ca upaadaana-vat ca 471.19 tathaa zariira-aadi-sargaH api tad idam dRSTaanta-suutram/ kaH punar atra nyaayaH 471.20 animittaaH racanaa-vizeSaaH zariira-aadi^aaH saMsthaanavat-tvaat kaNTakaa-aadi-vat 471.21 iti/ na anupalabdha-nimittaanaam anumaanataH nimitta-upalabdhiH yasya 472.01 nimittam pratyakSataH na upalabhyate tasya anumaanataH pratyetavyam kutaH 472.02 nimittavat-dravya-saamaanyaat yaani khalu nimittavanti dravyaaNi saMsthaana- 472.03 vizeSavanti taani ghaTa-aadiini saMsthaana-vizeSavat-zariiram kaNTaka-aadi^aaH ca 472.04 tasmaat nimittavantaH iti/ uktam ca atra kim uktam puurva-kRta-phala-anubandhaat 472.05 tad-utpattiH iti/ na ca ubhaya-pakSa-sampratipannam saMsthaana-vizeSavat animittam 472.06 dRSTam iti\end[4-1-22] apare tu iti 472.07 parihaaram varNayanti// 472.08 \S[4-1-23]{animitta-nimitta-tvaat na animittataH} 472.09 animittam eva nimittam yataH ca utpattiH tad nimittam iti/ animitta- 472.10 nimitta-tvaat na animittataH utpattiH iti\end[4-1-23] etad ca na nimitta- 472.11 animittayoH artha-antara-bhaavaat apratiSedhaH// 472.12 \S[4-1-24]{nimitta-animittayoH artha-antara-bhaavaat apratiSedhaH} 472.13 anyat nimittam anyat ca nimitta-pratyaakhyaanam iti na ca pratyaakhyaanam 472.14 eva pratyaakhyeyam bhavati nimittam iti artha-abhyanujJaa animittam iti 472.15 tasya pratiSedhaH abhyanujJaa-pratiSedhayoH ca ekatvam ayuktam iti/ saH khalu ayam 472.16 vaadaH akarma-nimittaH sattva-sargaH iti etasmaat na bhidyate iti/ abheda^i tu 472.17 tad-pratiSedha^ina eva pratiSiddhaH boddhavyaH kaNTaka-aadiinaam ca animittam janman iti 472.18 bruvaaNaH praSTavyaH/ kim kaNTaka-maatrasya animittam janman uta sarvasya iti/ yadi 472.19 kaNTaka-maatrasya animittam janman tad-zeSa^ina dRSTaanta^ina zakyam pratipaadayitum 473.01 nimitta-vat iti/ atha sarvam animittam iti ayam pakSaH tathaa api vyaaghaataH 473.02 pratipaadya-pratipaadaka-nyaayasya abhyupagamaat sarvam ca animittam pratipaadayasi 473.03 ca iti vyaaghaataH/ vaakya-upaadaanaat ca vyaaghaataH animittataH bhaava-utpattiH 473.04 kaNTaka-taikSNya-aadi-vat iti vaakyam pratipaadakam upaadiiyate na ca nimittam 473.05 asti iti vyaaghaataH/ animittataH bhaava-utpattiH iti sanimittaa bhaava- 473.06 utpattiH iti ca vaakya^i yadi anayoH artha-bhedam pratipadyase vaakya-bhedaat artha-bheda- 473.07 pratipattiH iti vyaahatam bhavati animittaa bhaava-utpattiH iti/ atha 473.08 na vaakya-bheda^ina artha-bhedam pratipadyase vaakya-vizeSa-upaadaanam vyaahatam 473.09 yad kim cit vaakyam upaadeyam iti animittaam bhaava-utpattim pratipadyamaana^ina 473.10 sarva-loka-vyavahaaraH ucchinnaH bhavati animittaa bhaava-utpattiH iti ca 473.11 bhaava-maatra-pakSa^karaNa^ina dRSTaantaH bhavati/ atha zariira-aadi-ekadezam pakSayasi 473.12 tathaa api anyatara-dharma-asiddhaH dRSTaantaH saMsthaana-vizeSavat-tvasya vidyamaana- 473.13 tvaat animittatvasya ca abhaavaat iti/\end[4-1-24] anye tu manyante sarvam 473.14 anityam utpatti-vinaaza-dharmaka-tvaat// 473.15 \S[4-1-25]{sarvam anityam utpatti-vinaaza-dharmaka-tvaat} 473.16 kim anityam naama yasya kadaa cit bhaavaH tad anityam utpatti-dharmakam 473.17 anutpannam na asti vinaaza-dharmakam ca vinaTSam na asti kim punar sarvam 473.18 bhautikam zariira-aadikam abhautikam ca buddhi-aadi tad ubhayam utpatti-vinaaza- 473.19 dharmakam iti vijJaayate iti/ tasmaat sarvam anityam it suutrasya 473.20 dRSTaanta-artha-tvaat tasya sarva-antarbhaavaat udaaharaNa-abhaavaH/ sarvam anityam 474.01 iti bruuSe dRSTaanta-abhaavaH sarvasya pakSa^kRta-tvaat na saadhyam udaaharaNam 474.02 yuktam utpatti-vinaaza-dharmaka-tvaat iti ca ayam hetuH avyaapakaH/ yadi sarvam 474.03 pakSayitvaa utpatti-vinaaza-dharmaka-tvam upaadatse paramaaNu-aakaaza-aadiSu 474.04 tad-guNa^su ca keSu cit saamaanya-aadiSu na utpatti-vinaaza-dharmaka-tvam asti iti 474.05 hetuH avyaapakaH\end[4-1-25] na anityataa-nitya-tvaat 474.06 \S[4-1-26]{na anityataa-nitya-tvaat} 474.07 sarvam anityam eva iti bruvaaNaH praSTavyaH kim sarvasya anityataa nityaa 474.08 aahosvit anityaa iti/ yadi anityataa nityaa na tarhi sarvam anityam atha 474.09 anityaa anityataayaaH abhaavaat sarvam anityam iti vyaahataH hetuH//\end[4-1-26] 474.10 \S[4-1-27]{tad-anityatvam agni^aH daahyam vinaazya anuvinaaza-vat} 474.11 tad-anityatvam agni^aH daahyam vinaazya anuvinaaza-vat/ yathaa agni^aH daahyam 474.12 vinaazya anuvinazyati evam anityataa api sarvam vinaazya anuvinazyati/\end[4-1-27] 474.13 ayam ca khalu vaadaH sarvam anityam iti nityam vyaacaSTe// 474.14 \S[4-1-28]{nityasya apratyaakhyaanam yathaa-upalabdhi-vyavasthaanaat} 474.15 nityasya pratyaakhyaanam na yuktam yathaa-upalabdhi-vyavasthaanaat yatra yatra 474.16 ayam hetuH upalabhyate tatra tatra hetu-saamarthyaat anityatvam pratipadyaamahe yatra 474.17 punar ayam hetuH na asti teSaam anityatvam katham pratipattavyam/ atha akaaraNakam 474.18 anityam pratipadyase vyaahataH tarhi hetuH utpatti-vinaaza-dharmaka-tvaat iti 474.19 anityam iti bruvaaNa^ina avazyam nityam abhyupeyam naJaH prasajya-paryudaasa^i 475.01 pratiSedha-viSaya-tvaat ayam naJ pravartamaanaH prasajya-pratiSedha^ina pravartate 475.02 paryudaasa^ina vaa tathaa ca uttara-pada-siddhaH yadi nityam na bhavati iti anityam 475.03 yad anyatra bhavati tad anyatra pratiSidhyate iti siddham uttara-padam/ atha 475.04 nityaat anityam iti tathaa api uttara-pada^ina bhavitavyam na asati uttara-pada-artha^i 475.05 tasya anyatvam siddhyati iti anityataa-bhaavaat ca sarvam anityam iti na doSaH 475.06 anityatvam naama dharmaH saH asati dharmiNi na bhavati iti evam ca sati 475.07 sarvasya anityatvam na doSaH iti/ atha punar utpatti-dharmaka^ina anitya^ina siddham 475.08 zeSam sandihyamaana-anityatvam vipariita-nityatvam ca sattvaat anityam iti 475.09 saadhayet tasya api uttara-pada-siddhi^aa nityatva-siddhiH iti pratijJaa-doSaat vaakyam 475.10 nivartate iti/\end[4-1-28] ayam aparaH ekaantaH// 475.11 \S[4-1-29]{sarvam nityam paJca-bhuuta-nitya-tvaat} 475.12 sarvam nityam paJca-bhuuta-nitya-tvaat/ bhuuta-maatram idam sarvam taani ca 475.13 nityaani bhuuta-uccheda-anupapatti^aH sarvam nityam iti//\end[4-1-29] 475.14 \S[4-1-30]{na utpatti-vinaaza-kaaraNa-upalabdhi^aH} 475.15 na utpatti-vinaaza-kaaraNa-upalabdhi^aH/ utpatti-kaaraNam bhaavaanaam upalabhyate 475.16 vinaaza-kaaraNam ca tad-ubhayam nityatva^i na syaat na hi nityam naama 475.17 jaayate vinazyati iti//\end[4-1-30] 475.18 \S[4-1-31]{tad-lakSaNa-avarodhaat apratiSedhaH} 476.01 tad-lakSaNa-avarodhaat apratiSedhaH/ yad idam utpadyate vinazyati iti ca 476.02 manyase na tad-bhuuta-lakSaNa-hiinam gRhyate bhuuta-lakSaNa-avarodhaat sarvam nityam 476.03 iti/ sarvam anityam iti ca bruvaaNaH na kaH cit jaayate vinazyati iti 476.04 pratipadyate tad-pratipatti^i ca hita-ahita-praapti-parihaara-arthaH asya parispandaH 476.05 vyarthaH aapadyeta sarvasya ca pakSa^karaNaat dRSTaanta-abhaavaH vaakya-upaadaanam 476.06 ca vyaahatam/ yad idam vaakyam para-pratipaadanaaya upaadiiyate sarvam nityam 476.07 paJca-bhuuta-nitya-tvaat iti anena vaakya^ina ayam kim karoti kim asiddham saadhayati 476.08 uta siddham nivartayati/ yadi taavat asiddham saadhayati kaa iyam 476.09 siddhiH vaakya^ina pratipaadyate yadi vijJaanam vyaahatam bhavati sarvam nityam 476.10 vijJaanam ca jaayate iti/ atha pratipattiH na kriyate kaa tarhi 476.11 siddhiH yaa pravartamaanam karoti avazyam kaaraka^ina apuurvam kim cit niSpaadyam 476.12 tad nizpatti^aH vyaaghaataH kaarakatvam vaa nivartate na hi nityasya kim cit 476.13 kartavyam asti/ atha siddham nivartayati iti pakSaH aazriiyate etasmin api 476.14 pakSa^i nityam nivartate ca iti vyaaghaataH/ atha tirobhavati iti tirobhaava^i 476.15 api ayam apuurva-utpattiH puurva-vastu-vinaazaH vaa abhyupeyaH iti sarvathaa na 476.16 vyaaghaataat mucyase yad praak-anupalabdha-ruupam pazcaat upalabhyate tatra avazyam apuurva- 476.17 utpattiH vaa puurva-vastu-vinaazaH vaa abhyupeyaH iti sarvathaa na vyaaghaataat 476.18 mucyate yad punar etad bhuuta-lakSaNa-avarodhaat sarvam nityam iti na anyathaa 476.19 tad-upapatti^aH bhuuta-lakSaNa-yogaH anyathaa sambhavati iti//\end[4-1-31] 477.01 \S[4-1-32]{na utpatti-tad-kaaraNa-upalabdhi^aH} 477.02 utpatti-tad-kaaraNa-upalabdhi^aH kaaraNa-samaana-guNa-utpattiH ca dRSyate kaaraNam 477.03 ca dRzyate na ca etad ubhayam nitya-viSayam na hi nityasya utpattiH na api 477.04 nityasya kaaraNam asti asti ca etad ubhayam tasmaat kaaraNa-samaana-guNam 477.05 kaaryam utpaadayati iti kaaraNa-samaana-guNam kaaryam utpadyate iti kaaraNa- 477.06 samaana-guNa-utpaada^i ca kaarya-bhuuta-lakSaNa-avarodhaH siddhyati iti/ vibhakta-nyaayam 477.07 ca etad vyakta-avyaktaanaam ca avivakSaa praamaaNyaat iti etasmin suutra^i/ 477.08 avyaapakaH ca ayam hetuH paJca-bhuuta-nitya-tvaat iti katham karma-aadiinaam avyaapti^aH 477.09 karma-buddhi-zabda-aadi^aaH paJca-bhuuta-nitya-tvaat iti anena vyaaptaaH iti jJaatR^aH 477.10 prayatna-darzanaat ca vyaaghaataH utpatti-vinaaza-prayuktasya jJaatR^aH prayatnaH dRSTaH 477.11 sarva-nitya-tva^i ca na yuktaH prasiddhaH ca avayavin^H tad-dharman^H utpatti-vinaaza-dharman^H 477.12 ca avayavin^H pratipaaditaH ataH ayuktam etad/ katham avyaapakaH anekaantaH pakSasya 477.13 anta-dvaya^i avasthaanaat pakSaH hi sarvam hi nityam iti tad ca sarvam bhuuta- 477.14 lakSaNam anyathaa ca tad-pakSa-anta-dvaya^i avasthaanaat na sarvam bhuuta-lakSaNa- 477.15 yuktam iti anekaantaH/ svapna-viSaya-abhimaana-vat mithyaa-upalabdhiH iti cet atha 477.16 manuSe yad idam utpadyate vinazyate ca iti tad na tattvataH asti asati 477.17 etasamin abhimaanaH bhavati utpannam vinaSTam iti yathaa na svapna^i viSayaaH 477.18 santi atha ca viSaya-abhimaanaH asti iti na pramaaNa-abhaavaat yad idam 477.19 go-aadi ghaTa-aadi-utpatti-vinaaza^i yuktam upalabhyate etad na asti iti na asattva-pratipaadakam 477.20 pramaaNam abhidhiiyate na ca apraamaaNikam zakyam pratipattum yathaa 478.01 ca citta-vyatirekiNaH viSayaaH tathaa upariSTaat vakSyaamaH/ yadi svapna-viSaya- 478.02 abhimaanaH atha bhuuta-upalabdhiH api svapna-viSaya-abhimaana-vat prasajyate/ 478.03 pRthivii-aadi-abhaava^i sarva-vyavahaara-vilopaH iti cet atha manyase 478.04 pRthivii-aadiini bhuutaani na sanit nanu pRthivii-aadi-aazrayaH vyavahaaraH 478.05 ucchidyeta tad-itaratra samaanam/ yadi vyavahaara-uccheda-bhayaat bhuutaani pratipadyante 478.06 tataH eva utpatti-vinaazau api pratipadyasva na hi utpatti-vinaazau 478.07 antareNa kaH cana vyavahaaraH siddhyati iti nityaanaam dravyaaNaam atiindriya- 478.08 tvaat aviSaya-tvaat ca utpatti-vinaazayoH yad nityam tad atiindriyam aviSayaH 478.09 ca utpatti-vinaazayoH tena svapna-viSaya-abhimaana-vat tad-abhimaanaH iti ayuktam/ 478.10 utpatti-vinaaza-abhimaanaH iti bruvataa utpatti-vinaazayoH viSayaH vaktavyaH/ 478.11 na ca sarva-nitya-vaadinaam utpatti-vinaazayoH viSayaH asti viSayam ca pratyaacakSaaNa^ina 478.12 tad-anukaarin^H viparyaya-pratyayaH heyaH iti/\end[4-1-32] apare tu sarvam 478.13 nityam iti etad anyathaa varNayanti vyavasthita^i tasya upaadaanasya dharma-maatram 478.14 nivartate dharma-maatram aavirbhavati yad ca nivartate tad-nivRttam api asti iti 478.15 yad ca aavirbhavati tad praak api aavirbhaavaat asti// 478.16 \S[4-1-33]{na vyavasthaa-anupapatti^aH} 478.17 na vyavasthaa-anupapatti^aH iti/ zeSam bhaaSya^i/ yad ca nivartate tad nivRttam 478.18 api asti iti bruvaaNaH bhavaan praSTavyaH bhavati kim uktam bhavati 478.19 yadi bruuSe puurvam upalabdham pazcaat na upalabhyate iti/ atha sataH anupalabdhiH 478.20 kim-kRtaa yadi aavaraNa-aadi-kRtaa tadaa aavaraNa-aadi upalabhyeta uktam ca atra yad puurvam 479.01 anupalabdham pazcaat upalabhyate tasya apuurva-vizeSa-utpaadaH puurva-vizeSa-pracyavaH 479.02 abhyupeyaH iti tad-abhyupagama^i ca vyaaghaataH yad ca uktam yad ca aavirbhavati tad 479.03 praak api aavirbhavaat asti tad na vyaaghaataat aavirbhavati vidyate ca iti 479.04 vyaahatam/ atha aavirbhaavaH abhivyaktiH tathaa api puurva-doSa-anivRttiH abhivyaktiH 479.05 asatii bhavati iti/\end[4-1-33] ayam aparaH ekaantaH// 479.06 \S[4-1-34]{sarvam pRthak-bhaava-lakSaNa-pRthak-tvaat} 479.07 sarvam pRthak-bhaava-lakSaNa-pRthak-tvaat/ bhaavasya lakSaNam zabdaH lakSyate 479.08 anena bhaavaH sarvaH bhaava-samaakhyaa-zabdaH aneka-viSayaH yathaa kumbhaH iti/ 479.09 bhaava-samaakhyaa-zabdaH anekasmin avayava-samuuha^i vartate iti yathaa kumbha-zabdaH/ 479.10 evam anye api zabdaaH iti/ asya prayogaH kumbha-zabdaH aneka-viSayaH 479.11 eka-pada-tvaat senaa-zabda-vat iti/ pada-zravaNaat aneka-artha-avagati^aH yasmaat 479.12 pada-zruti^aH anekaH arthaH avagamyate yathaa senaa iti//\end[4-1-34] 479.13 \S[4-1-35]{na aneka-lakSaNaiH eka-bhaava-niSpatti^aH} 479.14 na aneka-lakSaNaiH eka-bhaava-niSpatti^aH/ aneka-lakSaNaiH iti madhya-pada- 479.15 lopin^H samaasaH aneka-vidha-lakSaNaiH iti/ gandha-aadibhiH ca guNaiH budhna-aadibhiH 479.16 ca avayavaiH sambaddhaH ekaH bhaavaH utapadyate ataH zabdaat eka-avagati^i zeSaH 479.17 anuSaktaH avagamyate iti guNa-vyatirekaH guNin^H iti avayava-vyatiriktaH ca avayavin^H 479.18 iti vibhakta-nyaayam etad/ yad punar eka-pada-tvaat aneka-viSayaH kumbha-aadi-zabdaH 479.19 iti tad na dRSTaanta-abhaavaat na hi kaH cit zabdaH aneka-viSayaH asti 479.20 senaa-aadi-zabdaanaam aneka-viSaya-tva^ina asiddhi^aH yathaa ca eka-viSayaH senaa-aadi- 480.01 zabdaH tathaa uktam iti/ sarvasya pakSa^karaNaat dRSTaanta-abhaavaH aadhaara-aadheya- 480.02 anuSaktaanaam ruupa-aadiinaam avayavinaH ca grahaNaat anyathaa asiddhiH naJaH 480.03 prasajya-pratiSedha-paryudaasa-viSaya-tva^ina avasthaanaat ca viruddhaH anekam iti ayam 480.04 naJaH prayogaH saH ca ayam prasajya-pratiSedha-paryudaasa-viSaya-tva^ina pratiSedhaat 480.05 prakalpyate/ yadi taavat prasajya-pratiSedhaH ekaH na bhavati iti yad ekatra 480.06 pratiSiddhyate tad anyatra bhavati evam ca vyaaghaataH/ atha paryudaasa-pakSaH 480.07 ekasmaat anyat anekam iti evam api ekam abhyupagatam bhavati na hi asati ekasmin 480.08 tasmaat anyat anekam siddhyati iti/\end[4-1-35] itaH ca 480.09 \S[4-1-36]{lakSaNa-vyavasthaanaat eva apratiSedhaH} 480.10 tad-lakSaNa-vyavasthaanaat eva apratiSedhaH/ na hi kaH cit ekaH bhaavaH iti 480.11 ayuktaH pakSaH kasmaat lakSaNa-pravyavasthaapanaat na hi kumbhaH iti ukta^i 480.12 anekaH arthaH avagamyate/ katham na avagamyate eka-vacana-anta-tvaat eka-vacana-antaH 480.13 eSaH zabdaH kumbhaH iti/ na bahuSu eka-vacanam yuktam praiSa-sampratipatti^oH 480.14 eka-viSaya-tvaat kumbham aanaya iti praiSaH eka-viSayaH bhavati/ itaraH api 480.15 kumbha-zabdaat pratipadya ekam kumbham aanayati te ete praiSa-sampratipattii eka- 480.16 viSaya^ii jJaapayataH kumbha-zabda^ina ekaH arthaH abhidhiiyate iti/ yaan tu ruupa-aadiin 480.17 avayavaan pratipadyase saH na zabda-arthaH kim tu anuSaGgaH tad-naantariiyaka-tvaat 480.18 iti samuuha-bhedasya ca anavasthaanaat yatra avasthaanam tad ekam go-aadi-ghaTa- 481.01 aadi-dravyaaNi samuditaani pratipadyamaana^ina samuuhaH abhypeyate saH ca ayam 481.02 samuuhaH iyanti dravyaani etaani ghaTa-aadi-bhaava^ina avasthitaani iti na 481.03 vyavatiSThate asya bhedaH alpatara-tama-tva^ina yad etad param alpam tad abhedyam tataH 481.04 nivartate iti/ yataH ca ayam bhedaH nivartate tad ekam/ ekam ca pratyaacakSaaNa^ina 481.05 ekam api pratyaakhyeyam eka-samuccayaat anekasya/ atha manyase 481.06 yantam abhedyam paramaaNum pratipadyase saH ruupa-aadiinaam samudaayaH iti catvaari 481.07 vaa dravyaaNi pRthivii-aadiini samudhitaani paramaaNuH iti/ etasmin 481.08 vai darzana^i ye ruupa-aadi^aaH samuditaaH te paramaaNuH iti yad paramaaNu^i ruupam 481.09 saH kasya samudaayaH iti vaktavyam/ evam zeSa^su guNa^su catvaari dravyaaNi 481.10 samuditaani paramaaNuh iti bruvaaNa^ina catuSTayasya samuccaya-nimitta-tvaat 481.11 yad ekam pRthivii-aadi saH kasya samudaayaH iti vaktavyam/ atha anantam 481.12 samudaayam pratipadyase aSTau dravyaaNi samuditaani paramaaNuH iti 481.13 zaastram vyaahatam bhavati/ kaama-iSTa-dravyakaH aNuH zabdaH iti eka-anupapatti^i 481.14 na aneka-upapattiH iti etad heyam/ yaH ca ayam hetuH samuuha^i bhaava-zabda-prayogaat 481.15 iti ubhayataH vyaaghaataat na kim cit katham ubhayataH na kaH cit ekaH 481.16 bhaavaH samuuha^i bhaava-zabda-prayogaat iti pratijJaa-hetu^oH vyaaghaataH/ yasmaat 481.17 eka-artha-anupapatti^i na samuuhaH upapadyate iti samuuham ca aazritya ekam pratyaacakSaaNa^ina 481.18 samuuhaH eva pratyaakhyaataH bhavati iti saH ayam ubhayataH vyaaghaataat 481.19 yad-kim-cana-vaadaH iti/ zeSam bhaaSya^i//\end[4-1-36] 482.01 atha ayam aparaH ekaantaH// 482.02 \S[4-1-37]{sarva-bhaavaH bhaava^su itaretara-abhaava-siddhi^aH} 482.03 sarva-bhaavaH bhaava^su itaretara-abhaava-siddhi^aH/ yaavat bhaava-jaatam tad sarvam 482.04 abhaavaH kasmaat bhaava^su itaretara-abhaava-siddhi^aH/ asat-pratyaya-pratiSedhaabhyaam 482.05 bhaava-zabda-saamaanaadhikaraNyaat sarvam abhaavaH anutpanna-pradhvasta-paTa-vat sarvaH 482.06 bhaava-zabdaH asat-samaanaadhikaraNaH pratiSedha-samaanaadhikaraNaH ca pradhvasta-paTa- 482.07 vat yathaa na asti paTaH iti katham na asti kadaa ca na asti iti 482.08 sthaalii-aadi-aatmanaa anutpadyamaanaH dhvastaH ca iti/ saH ayam ghaTa-zabdaH asat-pratyaya- 482.09 samaanaadhikaraNaH ghaTasya atyanta-sattvam pratipaadayati/ tathaa ca sarve 482.10 bhaavaaH asat-pratyaya-samaanaadhikaraNaaH tasmaat sarvam abhaavaH iti/\end[4-1-37] pratijJaa- 482.11 padayoH pratijJaa-hetu^oH ca vyaaghaataH saamaanaadhikaraNyam abhinna-vibhaktimat- 482.12 tvam eka-vibhakti-uccaaraNam iti bhaava-abhyupagamaat tad-zabda-abhyupagamaat ca 482.13 vidhi^aH/ yad sarvam iti manyase tad abhaavaH iti na asati tad-pratyaya^ina 482.14 bhavitum zakyam/ na ca bhaava-pratyaya^ina abhaavaH iti ca bhaavaH pratiSidhyate 482.15 na asati uttara-padaartha^i naJaH prayogaH iti prasajya-pratiSedha-paryudaasaabhyaam 482.16 puurvavat prasaGgaH yathaa aneka-pada^i anitya-pada^i ca evam sarva-pada^i ca abhaava-pada^i ca 482.17 vyaaghaataH uuhyaH/ zeSam bhaaSya^i/ sarva-asattva^i vibhakti-svabhaava-avadhaaraNam 482.18 vaktavyam/ yadi ca sarvam abhaavaH vibhaktiH kim-svabhaavikaa iti vaktavyam 482.19 etad/ asatyaam ca vibhakti^i abhinna-vibhaktika-tvam saamaanaadhikaraNyam 482.20 iti vyaahatam/ asat-pratyaya-pratiSedha-saamaanaadhikaraNyam iti bruuSe 483.01 sarvam abhaavaH iti ca vyaavartayasi na hi asat adhikaraNam bhavati/ adhikaraNam 483.02 naama yad yatra vartate tad ca abhaava^i na asti iti suutra^ina abhisambandhaH// 483.03 \S[4-1-38]{na svabhaava-siddhi^aH bhaavaanaam} 483.04 na svabhaava-siddhi^aH bhaavaanaam iti/ sva^ina bhaava^ina bhaavaaH bhavanti iti 483.05 suutra-arthaH/ kim punar anena suutra^ina kriyate puurva-suutra-virodhaH codyate/ katham 483.06 iti bhaava^su itaretara-abhaava-siddhi^aH iti abhaavaH abhaavataa abhidhiiyate tathaa 483.07 ca abhidadhaanaH svabhaavataH abhaavaan abhyupaiSi vizeSaNa-vaiyarthyam ca bhaava^su 483.08 itaretara-abhaava-siddhi^aH iti sarva-asattva^i hi evam eva vaktavyam na santi bhaavaaH 483.09 na punar evam vaktum yuktam itarat itarat na bhavati iti itarat iti 483.10 ca ayam vidhaana-zabdaH na ca sarvasya abhaava^i vidhiiyamaanam vastu sambhavati 483.11 yad itara-zabda-vaacyam syaat iti/ itara-vaacya-taam ca abhyupagamya itarat itaratra 483.12 pratiSidhyate iti/ svabhaava-siddhiH abhyupagataa bhavati kaH ca svaH bhaavaH 483.13 bhaavaanaam dravya-aadiinaam sat-aadi saamaanyam kriyaavat-aadiH vizeSaH sparza- 483.14 paryantaaH pRthivii^aaH pratyekam anantaH bhedaH saamaanya-vizeSa-samavaaya-aadiinaam 483.15 saamaanyaH vaizeSikaH ca antargaNikaH anantaH bhedaH iti/ saH ayam abhaavasya 483.16 nirupaakhya-tvaat sampratyaayakaH svabhaava-bhedah na syaat asti tu asau 483.17 tasmaat sarvam abhaavaH iti/ atha vaa svabhaava-siddhi^aH iti go^H iti prasajyamaana^i 483.18 na abhaavaH pratayate kim tu jaati-viziSTam dravyam yadi ca sarvam abhaavah 483.19 syaat go^H iti prayukta^i abhaavaH gamyeta tasmaat na sarvam abhaavaH iti/ 484.01 atha vaa svabhaava-siddhi^aH iti asan go^H azva-aatmanaa anazvaH go^H ago^H go^H iti 484.02 kasmaat na ucyate iti avacanaat go^H iti ago^H go^H iti ukta^i vyaahatam 484.03 bhavati yadi vyaaghaata-bhayaat ago^H go^H iti na ucyate hanta tarhi siddhaH 484.04 abhaavaH/ katham tarhi ayam pratiSedhah ago^H azvaH iti/ vyatireka-pratiSedha^i 484.05 bhaava^ina asat-pratyayasya saamaanaadhikaraNyam iti yathaa na santi kuNDa^i 484.06 vadaraaNi iti kuNDa-vadarayoH sambandhaH pratiSiddhyate na kuNDa-vadaram abhaavaH//\[4-1-38] 484.07 \S[4-1-39]{na svabhaava-siddhiH aapekSika-tvaat} 484.08 na svabhaava-siddhiH aapekSika-tvaat/ na svabhaava-siddhiH aapekSikii yataH 484.09 na sva^ina aatmanaa kim cit siddham iti/ yathaa diirgha-hrasva^ii para-apara^ii ca iti//\end[4-1-39] 484.10 \S[4-1-40]{vyaahata-tvaat ayuktam} 484.11 vyaahata-tvaat ayuktam/ yadi hrasva-apekSaa-kRtam diirgham hrasvam aapekSikam 484.12 atha diirgha-apekSaa-kRtam hrasvam diirgham anaapekSikam paraspara-apekSayoH ca yad- 484.13 apekSayaa itarat jaayate tad-anaapekSikam iti ubhayoH abhaavaH ekasya abhaavaat 484.14 iti/ apekSaayaam anapekSaayaam ca dravyayoH na bhedaH yavatii eva dravya^i 484.15 apekSamaaNa^i taavatii eva anapekSamaaNa^i api na hi anyataratra bhedaH/ 484.16 atizaya-grahaNam katham yadi dravyayoH dvayoH abhedaH apekSamaaNayoH anapekSamaaNayoH 484.17 diirgha-hrasva-pratyayaH tarhi na praapnoti nana praapnoti dvayoH grahaNa^i 484.18 atizayasya grahaNaat dvayoH taavat dravyayoH pratyartha-niyata^ii dva^ii hi eva buddhii 484.19 bhavataH ataH ekasmin vidyamaanam atizayam gRhNaati ekasmin vidyamaanam 484.20 ca hrasvatvam saH ayam ubhaya-darzana^i pratisandhatte pratisandhaana-pratyaya-jaa tu asya 485.01 buddhiH utpadyate asmaat diirgham adas asmaat adas hrasvam iti na punar vastunaH utpaada- 485.02 anutpaadau iti/ svabhaava-siddhi^i ca asatyaam apekSaa na praapnoti/ yadi 485.03 svabhaava-siddham antareNa apekSaa-bhedaat diirgha-aadi-bhedaaH bhavanti sarvam apekSya sarvasya 485.04 sarvatra tathaa-bhuutaH pratyayaH syaat na ca ruupa-rasa-gandha-sparza-pratyaya^su apekSaa-saamarthyam 485.05 asti na ca parimaNDalau paramaaNuu upalabhamaanaH iizvarah paramaaNum 485.06 apekSya paramaaNu-antara^i diirgha-hrasva-aadi-pratyayaan karoti ataH na apekSaa- 485.07 kRTaaH pratyayaaH iti/ sarvam abhaavaH iti sarvathaa ca ayam vaadaH vyaahataH/ 485.08 kutaH vyaaghaataH aadi^i taavat pramaaNa-utpatti-anutpattii sarvam abhaavaH 485.09 iti bruvaaNaH pramaaNam paryanuyojyaH/ yadi bruute vyaahatam bhavati atha 485.10 na abhidhatte arthaH asya na sidhyati pramaaNa-abhaavaat/ sarvam abhaavaH iti vaakyam 485.11 tasya yadi abhidheyam artham pratipadyate puurvavat vyaaghaataH atha na pratipadyate 485.12 varNa-uccaaraNa-maatram anarthakam iti/ sarvam abhaavaH iti ca vaakyasya 485.13 pratipaadayitR^am pratipattR^am ca yadi pratipadyate puurvavat vyaaghaataH 485.14 sarvam abhaavaH iti sarvam bhaavaH iti ca vaakya^ii yadi anayoH artha-bhedam pratipadyate 485.15 vyaahatam bhavati atha na pratipadyate vizeSa-upaadaanam vyartham saH ayam 485.16 sarva-abhaava-vaadaH yaavat yaavat vicaaryate taavat taavat upapattim na sahate iti/\end[4-1-40] 485.17 atha ime saMkhyaa-ekaanta-vaadaaH/ sarvam ekam sat-avizeSaat iti evam aadi bhaaSya^i/ 485.18 teSaam pratiSedha-dvaarakam suutram// 485.19 \S[4-1-41]{saMkhyaa-ekaanta-asiddhiH kaaraNa-anupapatti-upapattibhyaam} 486.01 saMkhyaa-ekaanta-asiddhiH kaaraNa-anupapatti-upapattibhyaam/ saMkhyaa-ekaantaanaam 486.02 asiddhiH kaaraNasya pratijJaa-artha-vyatirekaat sarvam ekam iti pratijJaam 486.03 kRtvaa yadi pratijJeya-vyatiriktam saadhanam braviiti ekaantaH na siddhyati 486.04 tad ca saadhanam pratijJaayaaH ca arthaH iti dvaitam evam dvaita-aadiSu api iti/ atha 486.05 pratijJeya-vyatiriktam saadhanam na asti evam api ekaantaH asya vaa na siddhyati 486.06 saadhana-abhaavaat na saadhyam saadhanam iti//\end[4-1-41] 486.07 \S[4-1-42]{na kaaraNa-avayava-bhaavaat} 486.08 na kaaraNa-avayava-bhaavaat/ kaaraNasya saadhya-avayava-tvaat iti ayam 486.09 suutra-arthaH/ saadhya-avayava-saadhanam evam ca sati saadhya-vyatiriktam saadhanam 486.10 na uktam bhavati na ca asaadhanaa siddhiH iti//\end[4-1-42] 486.11 \S[4-1-43]{niravayava-tvaat ahetuH} 486.12 niravayava-tvaat ahetuH/ saadhya-avayavaH eva kaaraNam iti ayam ahetuH 486.13 niravayava-tvaat pratijJaa-arthasya sarvam ekam iti etasmin pratijJaa-artha^i na 486.14 kim cit apavRjyate anapavarga^ina sarvam pakSa^kRtam iti sarvasya niravayavasya 486.15 pakSa^karaNaat na hetuH asti na ca saadhyam hetuH bhavitum arhati iti/ aatmani 486.16 ca kriyaa viruddhyate yad tad-pratipaadyam tad eva pratipaadakam iti na yuktam na 486.17 karman karaNam bhavitum arhati iti/ te khalu ime saMkhyaa-ekaantaaH yadi vizeSa- 486.18 kaaritasya artha-bhedasya pratyaakhyaana^ina vartante mithyaa-vaadaaH bhavanti pratyakSa- 486.19 anumaana-aagama-virodhi-tvaat/ pratyakSaH ayam go-aadi-ghaTa-aadi-bhedaH anumaanataH 486.20 api gamyate anyat anya^ina anumiiyate aagamataH api gamyate pratipannaH 487.01 pratipaadayitR^H apratipannaH pratipaadyaH iti/ atha abhyanujJaana^ina 487.02 vartante tathaa api ekaantatvam jahati/ atha saamaanya-kaaritaH abhedaH vizeSa- 487.03 kaaritaH ca bhedaH iti pratipadyate tathaa api na kim cit baadhyate/ na ca 487.04 bhedam antareNa saamaanyam labdha-avakaazam iti saamaanyam pratipadyamaana^ina 487.05 bhedaH abhyupagantavyaH bhedam ca pratyaacakSaaNa^ina saamaanyam api pratyaakhyeyam 487.06 vizeSa-anaadhaarasya saamaanyasya aviSaya-tvaat te khalu ime saMkhyaa-ekaantaaH 487.07 tattva-jJaana-prativivekaaya pariikSitaaH iti//\end[4-1-43] 487.08 pretyabhaava-anantaram phalam uddiSTam tasmin/ 487.09 \S[4-1-44]{sadyas kaala-antara^i ca phala-niSpatti^aH saMzayaH} 487.10 sadyas kaala-antara^i ca phala-niSpatti^aH saMzayaH/ kaa cit kriyaa 487.11 sadyas-phalaa yathaa pacati dogdhiiti tasyaaH sadyas phala-modana-payasii 487.12 kriyaa-anantaram bhavati\cor[C]{bhavataH} iti/ kaa cit kaala-antara-phalaa yathaa kRSati 487.13 vapati iti tasyaaH kaala-antara^i phalam na kriyaa-anantaram sasya adhigamaH iti/ 487.14 asti ca iyam kriyaa agnihotram juhuyaat iti tasyaaH phala^i sandehaH 487.15 kim iyam sadyas-taapa-aadi-phalaa uta kaala-antara-phalaa// 487.16 \S[(4-1-45)]{na sadyas kaala-antara-upabhogya-tvaat} 487.17 na sadyas kaala-antara-upabhogya-tvaat/ svargaH phalam zruuyate coditayaa 487.18 ca kriyayaa na anarthikayaa zakyam bhavitum na ca ayam taapa-aadi-kaamaH 488.01 agnihotram juhoti tena avagamyate taam havana-aadi-kriyaam apekSamaaNaat 488.02 aatma-manas-sambandhaat vizuddha^ina abhisandhinaa anugRhiitaat aatmani dharmaH 488.03 utupadyate iti/ saH ca kaala-antara^i aprtibaddhyamaana-zaktiH deza-aadi-anugRhiitaH 488.04 phalam dadaati tad ca patita^i tasmin deha^i bhavati deha-antara- 488.05 aapannasya ataH sadyaH iti/\end[4-1-44(45)] 488.06 \S[4-1-45(46)]{kaala-antara^ina aniSpattiH hetu-vinaazaat} 488.07 kaala-antara^ina aniSpattiH hetu-vinaazaat/ vyaavRtta^i havana^i vyaavRtta^i ca 488.08 puurva-zariira^i deha-antara^i phalam zruuyate tad na vinaSTaat kaaraNaat yuktam iti/\end[4-1-45(46)] 488.09 \S[4-1-46(47)]{praak niSpatti^aH vRkSa-phala-vat tad syaat} 488.10 praak niSpatti^aH vRkSa-phala-vat tad syaat/ na bruumaH vinaSTaat kaaraNaat 488.11 kaaryam utpadyate api tu agnihotra-havana-aadi-lakSaNayaa kriyayaa 488.12 yathaa ukta^ina vidhinaa dharmaH iti uktam tasmaat phalam iti yathaa 488.13 phala-arthinaa vRkSasya muula-seka-aadi-karman kriyate na ca muula-sekaat vinaSTaat 488.14 phala^ina yuktam bhavitum api tu muula-seka-aadi-karma-kRtam bhoktR^aH 488.15 karma-apekSam pRthivii-aadi-dhaatum anugRhNaati saH upagRhiitaH aantara^ina 488.16 tejasaa pacyamaanaH rasa-dravyam abhinirvartayati tad rasa-dravyam vRkSam aaphalaat 488.17 sadyas upasarpati tasmaat parNa-aadi-phalam nirvartate/ evam ca sati vinaSTaat 488.18 muula-sekaat phala-nirvRttiH na ca muula-seka-aadi-vaiyarthyam iti/\end[4-1-46(47)] 488.19 tad idam praak-niSpatti^aH// 489.01 \S[4-1-47(48)]{na asat na sat na sat asat sat-asatoH vaidharmyaat} 489.02 na asat na sat na sat asat sat-asatoH vaidharmyaat/ praak niSpatti^aH utpatti-dharmakam 489.03 na asat upaadaana-niyamaat asattva-samaana^i upaadaana-niyamaH na 489.04 praapnoti sat api na bhavati vidyamaanasya utpattiH vyaahataa iti asti 489.05 ca utpadyate ca iti vyaahatam/ na sat asat sat-asatoH vaidharmyaat sat iti 489.06 artha-abhyanujJaa asat iti tasya pratiSedhaH abhyanujJaa-pratiSedhayoH 489.07 saamaanaadhikaraNyam anupapannam/ tasmaat na sat asat api na apy ubhaya-vipariitam 489.08 kaaryam yujyate tasya svaruupa-anirdezaat iti/ na hi tasya svaruupam zakyam 489.09 nirdeSTum iti/\end[4-1-47(48)] praak utpatti^aH utpatti-dharmakam asat iti addhaa/ satyam iti 489.10 kasmaat// 489.11 \S[4-1-48(49)]{utpaada-vyaya-darzanaat} 489.12 utpaada-vyaya-darzanaat/ vastunaH praak-anupalabdhi-ruupasya pazcaat-upalabdhiH 489.13 yaa saH asat utpaada^i sati yujyate vinaazaH ca upalabdha-ruupasya punar anupalabdhiH 489.14 iti/ na ca etad sarva-nitya-vaadinaH na hi sat-pakSaH utpaadaH 489.15 na ca vinaazaH iti utpaada-vinaazau ca pratyaacakSaaNa^ina lokaH heyaH/ 489.16 atha lokaH ayam pravartamaanaH kim-artham pravartate nanu ca ayam pravartate 489.17 idam aapsyaami idam haasyaamiti satyam evam pravartate na punar sat-kaarya- 490.01 vaadinaH kim cit heyam upaadeyam vaa vidyate pratijJaa-aadiinaam ca avayavaanaam 490.02 upaadaanam vyartham utpaada-vyaya-pratyaakhyaanaat na kim cit jaayate na 490.03 kim cit vinazyati iti avayavaanaam upaadaanam vyartham yadi sat-kaarya- 490.04 pratipatti-artham pratipatti^aH vidyamaana-tvaat vyartham upaadaanam na hi yadi asya 490.05 loka^i bhavati saH tad-upaadaanam upaadatte iti/ atha ajJaana-tirobhaava-artham 490.06 upaadaanamiti etad api taadRz eva/ na hi anupajaata-vizeSasya ajJaana- 490.07 nivRttiH yuktaa iti/ atha abhivyakti-artham upaadaanam iti kaa iyam abhivyaktiH naama 490.08 yaa upaadaana^ina kriyate yadi kaaryam vyaahatam/ atha kaarya-dharmaH 490.09 tathaa api anivRttaH vyaaghaataH/ atha upalabdhiH kaarya-viSaya-abhivyaktiH saa 490.10 kriyate iti na mucyate vyaaghaataat/ atha kaaraNa-aatmanaa avasthitasya 490.11 kaarya-aatmanaa avasthaanam abhivyaktiH evam api anivRttaH vyaaghaataH kaarya-aatmanaa 490.12 avasthaanam asat bhavati/ atha kaaraNasya saMsthaana-vizeSaH abhivyaktiH 490.13 saMsthaana-vizeSaH abhuutvaa bhavati iti vyaaghaataH/ atha asti vyartham upaadaanam 490.14 atha kaaraNasya svalakSaNa-puSTiH abhivyaktiH/ na apuurva-abhyaagama-abhaava^i 490.15 svalakSaNa-puSTi-zabda-artham pazyaamaH iti vyartham upaadaanam svalakSaNa-puSTiH ca 490.16 puurvam abhuutvaa pazcaat bhavati iti vyaaghaataat na mucyase/ evam yena yena 490.17 kalpanaa-abhivyaktiH abhidhiiyate tena tena sat-kaaryam baadhate iti/\end[4-1-48(49)] yat punar 490.18 etad na asat upaadaana-niyamaat// 490.19 \S[4-1-49(50)]{buddi-siddham tu tad asat} 490.20 buddi-siddham tu tad asat/ na ayam sattvaat upaadaana-niyamaH api tu saamarthyaat 491.01 idam anena vaakyam nirvartayitum na idam anena iti evam buddhi-siddham kaaryam 491.02 kRtvaa yad yasya utpatti^e samartham tad tasya upaadiiyate na sarvam sarvasya 491.03 na sarvasmaat sarvam utpadyamaanam dRSTam iti/ atha utpatti-niyama^ina kaarya- 491.04 niyama^ina kaarya-kaaraNa-niyamam pratipadyate tena api kaarya-kaaraNa-zabdayoH 491.05 arthaH vaacyaH kim uktam bhavam kaaraNam iti kim uktam ca bhavati kaaryam 491.06 iti/ nanu kartoti kaaraNam kriyate iti kaaryam/ yadi abhivyaktiH 491.07 puurvavat prasaGgaH atha vidyamaana^su api karoti-arthaH dRSTaH iti manyase 491.08 yathaa kezaan kuru pRSTham kuru iti na tad-vidyamaanaanaam hi vacana-avizeSaH 491.09 kezaanaam avidyamaanaH kriyate pazcaat pRSTasya mala-apagamaH avidyamaanaH 491.10 iti na vidyamaanam kaaraNa-artham jaatu api pazyaamaH iti tasmaat asat etad/ 491.11 yadi hi asat kriyate iti kharasya viSaaNam kim na kriyate iti/ kaH 491.12 evam aaha na kriyate iti yad tad kharasya viSaaNam tad kriyate iti/ 491.13 atha kharaH kasmaat viSaaNasya kaaraNam na bhavati iti etad na jaaniimaH 491.14 kasmaat na bhavati iti na punar khara^ina viSaaNam kriyamaaNam dRSTam iti 491.15 ataH avasiiyate/ etena zaza-viSaaNam vyaakhyaatam/ na tad-asattvaat na 491.16 kriyate kim tu kaaraNa-abhaavaat iti/ na ca asattvam utpatti^i hetuH api 491.17 tu sataH anutpatti^aH asat utpadyate iti asattvaat khara-viSaaNam na utpadyate 491.18 iti bruvaaNaH sva-siddhaantam baadhate na hi bhavat-pakSa^i khara-viSaaNam na asti 491.19 sattva^i ca asattva^i ca samaana^i yasya kaaraNam asti tad utpadyate iti sat-kaarya- 491.20 vaadinaH ca evam sarva-loka-vyavahaaraH ucchidyate iti uktam na apuurvam jaayate na 492.01 puurvam vinazyati iti/ atha asat-kaarya^i kim pramaaNam na sattva^i na ca asattva^i 492.02 anumaanam asti dharmiNi avipratipatti^aH kva tarhi vivaadaH yad ubhaya-pakSa-sampratipannam 492.03 tasya dharma^su tad ubhaya-pakSa-sampratipannaaH tantu^aaH taan prati pakSaaH 492.04 vibhajyante/ eke taavat bruvate tantu-maatram paTaH iti/ apare tu tantu^aaH 492.05 saMsthaana-vizeSa^ina avasthitaaH iti/ apare tu tantu^aaH eva kaarya-aatmanaa avatiSThante 492.06 iti/ apareSaam dharma-adharma-aavirbhaava-tirobhaavau iti/ apare 492.07 tu zakti-viziSTaaH tantu^aaH paTaH iti aahuH/ tad evam vibhakta^su pakSa^su tantu- 492.08 maatra^su tad-vyatirekaH saadhayitavyaH saH ca upapaaditaH iti/ ye api 492.09 saMsthaana-vizeSa^ina avasthitaan tantuun paTaH iti varNayanti taan prati saadhanam 492.10 praak upalabdhi-kaalaat saMsthaana-vizeSa-zuunyaaH tantu^aaH tad-kaaraNa-tvaat turii- 492.11 aadi-vat iti/ etena kaarya-aatmanaa avatiSThante iti vyaakhyaatam/ tathaa 492.12 dharma-antara-aavirbhaava-tirobhaavau iti ataH eva zakti-vizeSa-avasthitaaH tantu^aaH 492.13 iti bruvaaNaH kim cit api na baadhate iti taan prati na saadhanam ucyate 492.14 iti/ yaH eva arthaH buddi-siddhaH tad asat iti saH eva arthaH zakti-vizeSaa-avasthitaaH 492.15 tantu^aaH iti sarva^su ca eva pakSa^su na apuurva-utpaadam antareNa paTa-buddhiH 492.16 sambhavati iti vyaaghaataH anivaaryaH/ vidyamaana-abhivyakti-arthaaH tantu^aaH tad-arthinaa 492.17 niyama^ina upaadaanaat khanitra-aadi-vat vidyamaanasya abhivyaktiH asati iti 492.18 abhivyakti-vat kaarya^i api prasaGgaH sarvam ca ukta-uttaram etad/ yad punar etad 493.01 upaadaana-niyamaat iti upaadaanam kaaraNam na ca sati kaaraNa-artham 493.02 pazyaamaH iti puurvavat prasaGgaH yad api khanitra-aadi-vat iti na ca khanitra- 493.03 aadi-udaka-artham upaadiiyate api tu aavaraNa-vigama-artham aavaraNa-vigamaH ca 493.04 vibhaagaH saH ca abhuutvaa bhavati iti asiddhaH dRSTaantaH/ atha vibhaagam na 493.05 pratipadyeta saH api apratipanna-vibhaagaH vibhaaga-pratyaya-utpatti-kaaraNam paryanuyojyaH/ 493.06 atha apraapti-maatraat vibhaaga-pratyayam pratipadyate saa api apraaptiH kim 493.07 praapti^aH abhaavaH uta praapti^aH anyaa iti kim ca ataH praapti^aH abhaavaH apraaptiH 493.08 saa apraaptiH kutaH bhavati iti vaktavyam/ yadi praapti-virodha-nimittam 493.09 tad vibhaagaH iti na abhaavaH vibhaagasya yad yatra pratiSidhyate tad anyatra 493.10 bhavati iti uktam/ apraaptiH ca dvayii saMzleSaH saMzliSTaanaam vibhaagaH ca/ tatra 493.11 yaH saMzliSTaanaam vibhaagaH saH vibhaagaH iti tam ca khanitra-aadiini 493.12 kurvanti/ atha praapti^aH anyaa apraaptiH saa api dvayii tatra api puurvavat prasaGgaH/ 493.13 atha bhinna-deza-utpattim vibhaagam pratipadyeta bhinna-deza^i ime utpanna^i 493.14 iti vizeSaNa-upaadaanaat na bhinna-deza-utpattiH vibhaagaH iti/ utpanna^i 493.15 utpannam iti bhinna-deza-tayaa bhinnam iti vibhaagaat vibhaktam iti 493.16 taani etaani bheda-pratyaya-nimittaani pratyaya-bheda-anumeyaani na hi ime 493.17 paryaaya-zabdaaH bhinnam utpannam vibhaktam ca iti/ bhinna-deza-utpattti^aH ca pratiSiddha- 493.18 tvaat na bhinna-deza-utpattiH vibhaagaH iti/ kSaNika-tvaat vibhaagasya 493.19 vibhaaga-pratyaya-utpattiH na yuktaa iti cet na saamaanya-abhivyakti-saMyoga- 493.20 vinaazaabhyaam eva pratyaya-utpatti-kaala-anubhavaat/ puurvam taavat sva-kaaraNaat 494.01 utpannaH vibhaagaH saamaanyam vyanakti saamaanya-abhivyakti-uttara-kaalam vibhaaga- 494.02 pratyayam karoti saMyogam ca vinaazayati saMyoga-vinaaza-uttara-kaalam saMyogaat 494.03 dvi-aatmakaat vinazyati iti/ tad evam aneka-kSaNa-anubhavaat utpanna-maatraH 494.04 vibhaagaH dhvaMsate iti asiddham/ tad evam vyavasthitam etad asat utpadyate iti//\[4-1-49(50)] 494.05 \S[4-1-50(51)]{aazraya-vyatirekaat vRkSa-phala-utpatti-vat iti ahetuH} 494.06 aazraya-vyatirekaat vRkSa-phala-utpatti-vat iti ahetuH/ yad ca muula-seka-aadi 494.07 karman yad ca parNa-aadi-phalam tad ubhayam vRkSa-aazrayam karman tu iha karma-phalam ca anyatra 494.08 iti aazraya-vyatirekaat vRkSa-phala-utpatti-vat iti asiddhaH dRSTaantaH//\end[4-1-50(51)] 494.09 \S[4-1-51(52)]{priiti^aH aatma-aazraya-tvaat apratiSedhaH} 494.10 priiti^aH aatma-aazraya-tvaat apratiSedhaH iti/ aazraya-vyatirekah asiddhaH iti 494.11 suutra-arthaH/ yatra eva karman tatra eva karma-phalam iti//\end[4-1-51(52)] 494.12 \S[4-1-52(53)]{na putra-strii-pazu-paricchada-hiraNya-anna-aadi-phala-nirdezaat 494.13 } 494.14 na putra-strii-pazu-paricchada-hiraNya-anna-aadi-phala-nirdezaat/ putra-aadi 494.15 phala-tva^ina nirdizyate na putra-aadi-aatmani vartate iti//\end[4-1-52(53)] 494.16 \S[4-1-53(54)]{tad-sambandhaat phala-niSpatti^aH teSu phala-vat upacaaraH} 494.17 tad-sambandhaat phala-niSpatti^aH teSu phala-vat upacaaraH/ putra-aadi-sambandhaat 494.18 phalam priitiH bhavati tad-kaaraNa-tvaat putra-aadi phala-zabda^ina abhidhiiyate 495.01 yathaa anna-saadhanaaH praaNaaH annam vai praaNaaH iti/ upacaaraH ca praaNa- 495.02 abhaavaat loka-prayukta-vaakya-anuvidhaana^ina kriyate iti/\end[4-1-53(54)] 495.03 phala-anantaram duHkham uddiSTam lakSitam ca baadhanaa-lakSaNam duHkham iti/ 495.04 tad kim sarva-lokasya sukhasya pratyaakhyaanam aahosvit anyaH kalpaH 495.05 iti/ anyaH iti aaha katham na vai sarva-loka-saakSikam sukham zakyam pratyaakhyaatum/ 495.06 ayam tu janma-maraNa-prabandha-anubhava-nimittaat duHkhaat nirvaNNasya 495.07 duHkha-bhaavana-upadezaH katham naama ayam sarvam duHkham iti bhaavayet bhaavayan ca 495.08 virajyeta viraktaH mucyeta iti/ katham punar ayam sarvam duHkham iti 495.09 bhaavayati sarve sattva-nikaayaaH sarvaH punarbhavaH sarvam utpatti-sthaanam 495.10 duHkha-saahacaryaat duHkham iti uktam RSibhiH duHkha-bhaavanam upadizyate tatra 495.11 ca ahetuH upaadiiyate// 495.12 \S[4-1-54(55)]{vividha-baadhanaa-yogaat duHkham eva janma-utpattiH} 495.13 vividha-baadhanaa-yogaat duHkham eva janma-utpattiH iti/ tatra jaayate 495.14 iti janman zariira-indriya-buddhi^aaH vyapadizyante zariira-aadiinaam praadurbhava^i 495.15 utpattiH janman utpattiH janma-utpattiH vividhaa ca baadhanaa hiinaa 495.16 madhya-utkRSTaa ca iti/ zeSam bhaaSya^i/ anena abhipraaya^ina duHkha-upadezaH na 495.17 sukham pratyaakhyaatam//\end[4-1-54(55)] 495.18 \S[4-1-55(56)]{na sukhasya api antaraala-niSpatti^aH} 495.19 na sukhasya api antaraala-niSpatti^aH/ yasmaat baadhanaa-antaraala^i sukham utpadyamaanam 495.20 pratyakSa-dRSTam iti/\end[4-1-55(56)] itaH ca 496.01 \S[4-1-56(57)]{baadhanaa-nivRtti^aH vedayataH paryeSaNa-doSaat apratiSedhaH} 496.02 baadhanaa-nivRtti^aH vedayataH paryeSaNa-doSaat apratiSedhaH/ sukhasya duHkha- 496.03 uddeza^ina iti prakaraNaat yasmaat ayam vedayan idam me sukha-saadhanam idam me 496.04 duHkha-saadhanamiti sukha-saadhanam aaptum duHkha-saadhanam haatum prayatate sukha- 496.05 saadhanaanaam praapti^e ca asya yatamaanasya aneka-vidhaaH\cor[C]{-vidhaH} taapaH anupaplavate tataH 496.06 taapa-anubhavaat sarvam duHkham iti ucyate na sukhasya aavirbhaavaat iti/ 496.07 ayam eva ca arthaH muninaa zloka^ina varNitaH// 496.08 kaamam kaamayamaanasya yadaa kaamaH samRdhyati/ 496.09 atha enam aparaH kaamaH kSipram eva prabaadhate// iti evam aadi/\end[4-1-56(57)] 496.10 \S[4-1-57(58)]{duHkha-vikalpa^i sukha-abhimaanaat ca} 496.11 duHkha-vikalpa^i sukha-abhimaanaat ca/ yaH ca sukha-artham yatamaanasya duHkha- 496.12 vikalpaH bhavati tam sukha-aGga-bhaavaat sukham iti abhimanyamaanaH punar tad 496.13 upaadatte punar punar nivartate iti na saMsaaram ativartate tasyaaH sukha-saMjJaayaaH 496.14 pratipakSaH upadezaH ayam kriyate iti sarvam duHkham iti/ yadi evam 496.15 kasmaat duHkham janman iti na ucyate saH ayam evam vaktavya^i yad aaha duHkham eva iti 496.16 tena sukha-abhaavam jJaapayati yad api tad-antaraala^i sukham upajaayate tad api 497.01 duHkham eva duHkha-anuSaGgaat na abhaavaat iti janma-vinigraha-arthii yaH vai 497.02 khalu ayam eva zabdaH janmanaH anena vinigraham zaasti sarvam duHkham iti 497.03 bhaavayan duHkha-saadhanaani na upaadatte anupaadadaanaH vimucyate iti/\end[4-1-57(58)] 497.04 duHkha-uddeza-anantaram apavargaH sampratyaakhyaayate// 497.05 \S[4-1-58(59)]{RNa-klSza-pravRtti-anubandhaat apavarga-abhaavaH} 497.06 RNa-klSza-pravRtti-anubandhaat apavarga-abhaavaH iti anena suutra^ina RNa-anubandhaat 497.07 na asti apavargaH/ zeSam bhaaSya^i/ anubandhaH sadaa karaNiiyataa na RNa-anubandhaat 497.08 kadaa cit mucyate janma-prabhRti yaavat praayaNam iti kleza-anubandhaat 497.09 apavargaH na asti/ kleza-anubaddhaH eva ayam jaayate klSza-anubaddhaH eva ayam 497.10 mriyate iti/ pravRtti-anupabandhaat apavargaH na asti na kadaa cit ayam na karman 497.11 karoti\end[4-1-58(59)] yad taavat RNa-anubandhaat iti// 497.12 \S[4-1-59(60)]{pradhaana-zabda^ina anupapatti^aH guNa-zabda^ina anuvaadaH nindaa- 497.13 prazaMsa-upapatti^aH} 497.14 pradhaana-zabda^ina anupapatti^aH guNa-zabda^ina anuvaadaH nindaa-prazaMsa-upapatti^aH iti/ 497.15 na ayam pradhaana-zabdaH pratyaadeya-daana-pratideya-grahaNa-asambhavaat/ yatra khalu 497.16 ekaH pratyaadeyam dadaati itaraH pratideyam gRhNaat tatra ayam 497.17 rNa-zabdaH pradhaanam bhavati anyatra bhaaktaH iti tasmaat guNa-zabda^ina ayam 498.01 anuvaadaH iti yathaa agniH maaNavakaH iti tatra agni-zabdaH dahana-aadi-samartha^i 498.02 tejas-vizeSa^i vartate saH tatra vartamaanaH tad-saamaanyaat atathaa-bhuuta^i maaNavaka^i 498.03 prayujyate agniH maaNavakaH iti na punar agni-zabdaH maaNavaka-samaanaadhikaraNaH 498.04 dahana-aadi-samartham maaNavakam pratipaadyati api tu ye agni^aH 498.05 piGgala-paaTavatva-aadi^aaH dharmaaH tad-sambandhinam maaNavakam pratipaadayati 498.06 tad-dvaarakaH ca prayujyamaanaH ayam zabdaH guNa-upakaraNa-tvaat gauNaH bhavati/ 498.07 tathaa ca RNa-zabdaH prayukta-upamam ca idam vaakyam RNavaan jaayate iti 498.08 upamaa atra luptaa draSTavyaa RNavaan jaayate iti/ kaH upamaana-arthaH 498.09 asvaatantryam RNavaan yathaa asvatantraH evam ayam jaayamaanaH karmasu 498.10 asvatantraH vartate iti/ jaayamaanaH iti ca ayam guNa-zabdaH eva na 498.11 mukhyaH sambhavati na hi maatRtaH kumaara^i jaayamaana^i lohita-paaNi- 498.12 paada-aasya^i adhyayana-aadi-karma-upapattiH iti ataH gRha-stha^i jaayamaana^i iti/ 498.13 kim punar gRha-sthasya jaayamaana^ina saamaanya-kriyaa-sambandhaH agnihotra- 498.14 aadi-havana-kriyaa-sambandha-saamaanyaat gRha-sthaH jaayate iti/ yathaa 498.15 maatRtaH kumaarakaH jaayamaanaH zariira-aadibhiH sambaddhyate evam agnihotra- 498.16 havana-aadi-kriyaa-sambandha-saamaanya^ina jaayate iti/ kasmaat zaktasya 498.17 arthinaH karmabhiH adhikaaraat zaktaH ca arthin^H ca karmabhiH adhikriyate maatRtaH 498.18 kumaaraka^i jaayamaana^i na zaktiH na ca arthitaa iti ubhayam tu gRha-stha^i 498.19 jaayamaana^i tasmaat gRha-sthaH jaayamaanaH abhidhiiyate iti/ 499.01 arthitvasya apariNaama^i jaraa-marya-vaada-upapattiH yad ca idam braahmaNam aajarasam 499.02 karmabhiH sambandham zaasti tad anyathaa sambhavati iti arthitvasya apariNaama^i 499.03 jaraa-marya-vaada-upapattiH/ yadaa arthitva-pariNaamaH yadaa arthitvam pariNatam 499.04 bhavati tadaa anena agnihotram san nyasaniiyam aayuSas-turiiya-bhaagam pravrajya 499.05 ayuktam aaha jaraa iti yaavat jiiva-saMyoga^i hi jarayaa havaa iti anarthakam 499.06 yasmaat ayam zaktasya baahya-zaktiH vihitaa sati arthitva^i anya^ina havanam 499.07 zaasti yadaa punar arthitvam vipariNatam tadaa sanyaasaH abhidhiiyate iti/ 499.08 kasmaat punar etad evam ucyate sati arthitva^i agnihotra-havanam iti karma-vidhi^i 499.09 kaama-saMyoga-zruti^aH yasmaat sarvasmin karmaNi kaama-vidhiH zruuyate svarga- 499.10 kaamaH iti yathaa upadiSTa-artham vidvaan ca upadeza-viSayaH yaH ca upadiSTam artham 499.11 vijaanaati tam prati upadezaH kriyate na gaayanaH badhira^su pravartate na 499.12 narttakaH andha^su na ca upadeza-vijJaanam baalaka^i asti tasmaat na tam prati upadezaH 499.13 na bhidyate ca laukikaat laukikaH api taavat apariikSakaH na 499.14 jaata-maatram kumaarakam evam bruuyaat adhiisva yajasva brahmacaryam cara iti/ kutaH 499.15 evam RSiH upapanna-anavadya-vaadin^H bruuyaat iti/ atha api vihitam vaa anuudyeta 499.16 kaamaat vaa arthaH kalpyete vihita-anuvacanam nyaayam tatra anupapanna- 499.17 pramaaNakasya arthasya abhidhaanam kaamataH prakalpyeta yaH hi arthaH pramaaNataH 499.18 yaavat abhidhaanam na sambhavati tasya yad abhidhaanam tatra kaamataH prakalpanam 500.01 sambhavati yathaa jaayamaanaH kumaarakaH RNavaan bhavati iti upapanna- 500.02 pramaaNasya abhidhaanam anuvacanam yathaa jaayamaana-zabdaH gRhasthaH iti/ 500.03 katham avagamyate gRhasthaH iti yajJa-saadhana-tvaat yasmaat yajamaanaH 500.04 yajJa-aGgam bhavati saadhana^i tu prayatna-vyaapaaraH dRSTaH na phala^i yathaa paaka- 500.05 saadhana^su kaaSTha-aadiSu na paaka^i na loSTa-aadiSu saadhana^su/ zeSam bhaaSya^i/\end[4-1-59(60)] 500.06 katham punar idam gamyate phala-arthinaH etad braahmaNam bhavati iti/ 500.07 \S[(4-1-61)]{adhikaraNaat ca vidhaanam vidya-antara-vat} 500.08 \S[4-1-60(62)]{samaaropaNaat aatmani apratiSedhaH} 500.09 samaaropaNaat aatmani apratiSedhaH/ yasmaat nivRtta^i arthitva^i samaaropaNam/ 500.10 vidhiiyate/\end[4-1-60(62)] 500.11 \S[4-1-61(63)]{paatra-caya-anta-anupapatti^aH phala-abhaavaH} 500.12 paatra-caya-anta-anupapatti^aH phala-abhaavaH/ yasmaat nivRtta^i arthitva^i pravrajitaanaam 500.13 paatra-caya-antaani karmaaNi na kriyante yadi ca idam braahmaNam 500.14 avizeSa^ina pravartate tena sarvatra paatra-caya-aantaani karmaaNi prasajyante 500.15 iti/ zeSam bhaaSya^i/\end[4-1-61(63)] yad punar etad kleSa-santati^aH avicchedaat iti/ 500.16 \S[4-1-62(64)]{suSuptasya svapna-adarzana^i kleSa-abhaava-vat apavargaH} 500.17 suSuptasya svapna-adarzana^i kleSa-abhaava-vat apavargaH/ yathaa suSuptasya svapna- 500.18 adarzana^i kleSa-anubandhaH vicchidyate sukha-duHkha-saadhana-anubandhaH ca tathaa muktasya 501.01 api iti tad ca yoginaH muktasya ruupam udaaharanti iti yad api pravRtti-anubandhaat 501.02 iti/\end[4-1-62(64)] 501.03 \S[4-1-63(65)]{na pravRttiH pratisandhaanaaya hiina-klezasya} 501.04 na pravRttiH pratisandhaanaaya hiina-kleSasya/ vidyamaanaa pravRttiH 501.05 kleSam antareNa pratisandhaanaaya na bhavati iti dharma-adharma-kaaraNam na bhavati 501.06 iti yaavat uktam syaat pratisandhiH tu puurva-janma-nivRtti^i punarjanman tad ca 501.07 tRSNaa-kaaritam/ etad ca uktam viita-raaga-janma-adarzanaat iti suutra^i/ karma- 501.08 vaiphalya-prasaGgaH iti cet na karma-vipaaka-pratisaMvedanasya apratyaakhyaanaat na 501.09 bruumaH vidyamaana^i karmaNi mucyate iti api tu karmaaNi anta^i 501.10 janmani vipacyante/\end[4-1-63(65)] 501.11 \S[4-1-64(66)]{na kleza-santati^aH svaabhaavika-tvaat} 501.12 na kleza-santati^aH svaabhaavika-tvaat/ na upapadyate kleza-santati^aH vicchedaH 501.13 kutaH kleSa-santati^aH svaabhaavika-tvaat/ anaadiH iyam kleza-santatiH 501.14 svabhaavataH pravRttaa na ca asau ucchettum zakyaa iti/\end[4-1-64(66)] tatra eke parihaaram 501.15 varNayanti/ 501.16 \S[4-1-65(67)]{praak-utpatti^aH abhaava-anityatva-vat svaabhaavika^i api anityatvam 501.17 } 501.18 praak-utpatti^aH abhaava-anityatva-vat svaabhaavika^i api anityatvam/ yathaa praak- 502.01 utpatti^aH abhaavaH anaadiH atha ca bhaava^ina nivartyate evam anaadiH kleza- 502.02 santatiH atattva-jJasya tattva-jJaana^ina virotsyate iti/\end[4-1-65(67)] 502.03 \S[4-1-66(68)]{aNu-zyaamataa-nityatva-vat vaa} 502.04 aNu-zyaamataa-nityatva-vat vaa yathaa aNu^aH zyaamataa anaadiH ca anityaa 502.05 ca evam kleza-santatiH api iti/ sataH khalu dharmaH nityatvam anityatvam ca iti 502.06 nitya-anityatva^i avadhaarayadbhiH uktam tattva-bhaava^i bhaaktam iti/ kaa punar 502.07 iha bhaktiH nityam akaaraNam akaaraNaH ca praagabhaavaH anityam bhuutva 502.08 na bhavati na ca praagabhaava-abhaava^i sati bhavati etad saamaanyam yad punar 502.09 etad anaadiH aNu-zyaamataa iti hetu-abhaavaat ayuktam anutpatti-dharmakam anityam 502.10 na atra hetuH asti\end[4-1-66(68)] ayam tu samaadhiH/ 502.11 \S[4-1-67(69)]{na saGkalpa-nimitta-tvaat ca raaga-aadiinaam} 502.12 na saGkalpa-nimitta-tvaat ca raaga-aadiinaam/ karma-nimitta-tvaat itaretara- 502.13 nimitta-tvaat ca iti ca-arthaH/ anubhuuta-viSaya-praarthanaa-saGkalpaH iti uktam/ 502.14 mithyaa-saGkalpa^bhyaH raJjaniiya-kopaniiya-mohaniiya^bhyaH raaga-aadi^aaH praadurbhavanti/ 502.15 karman ca nikaaya-nivartakam saGkalpa-apekSam raaga-aadiin janayati/ 502.16 dRSTaH hi kaH cit sattva-nikaayaH raaga-bahulaH yathaa paaraavataa-aadiH/ 502.17 kaH cit krodha-bahulaH yathaa sarpa-aadiH/ kaH cit moha-bahulaH yathaa 502.18 jagara-aadiH/ yadi karman raaga-aadiin nirvartayeta sarvadaa raaga-aadibhiH 503.01 bhavet iti anirmokSa-prasaGgaH na kaaraNa-vaikalyaat saGkalpa-aadi-apekSam karman 503.02 raaga-aadi-kaaraNam na nirapekSam iti/ sukha-aadiinaam api tarhi karma- 503.03 kaaraNaka-tvam na praaptam na nirapekSa-tvaat karma-sukha-aadiSu kartavya^su 503.04 saGkalpaat na apekSate api tu sva-kaaraNa-sannidhaana-apekSam sukha-aadi karoti/ 503.05 yathaa utkSapaNa-aadi-karman nodanaa-adi-apekSam saMskaaram karoti anapekSam tu 503.06 saMyoga-vibhaagau iti/ paraspara-nimitta-tvam ca raaga-aadiinaam dRSTam raktaH 503.07 muhyati raktaH kupyati kupitaH muhyati rajyate ca muuDhaH kupyati 503.08 rajyate ca iti/ yad api idam ucyate anaadiH kleza-santatiH iti tad na avizeSaat 503.09 yathaa anaadiH kleza-santatiH evam aadhyaatmikaaH bhaavaaH sarve anaadinaa 503.10 prabandha^ina pravartante na jaatu anutpanna-puurvam kim cit utpadyate na ca evam 503.11 kim cit anutpatti-dharmakam pratijJaayate anutpanna-puurvam tu tattva-jJaanam 503.12 kevalam utpadyate na anyaH kaH cit aadhyaatmikaH bhaavaH iti// 503.13 iti - auddyotakara^i nyaayavaarttika^i caturthasya adhyaayasya 503.14 aadyam aahnikam//