148.11 atha dvitiiyam aahnikam 148.12 tisraH kathaaH bhavanti vaadaH jalpaH vitaNDaa iti/ na ayam kathaa- 148.13 niyamaH kim tarhi vicaara-vastu-niyamaH yad vastu vicaaryate tad tredhaa 148.14 vicaaryate/ tatra vicaaraH vaadaH jalpaH vitaNDaa iti/ tatra guru-aadibhiH 148.15 saha vaadaH/ vijigiiSuNaa saha jalpa-vitaNDaa^i/ tatra yathaa-uddezam lakSaNa- 148.16 apadezaH vaadasya lakSaNam ucyate tatra pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH 148.17 iti suutram 149.01 \S[1-2-1(42)]{pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH siddhaanta-aviruddhaH paJca- 149.02 avayava-upapannaH pakSa-pratipakSa-parigrahaH vaadaH} 149.03 tatra vaadaH pakSa-pratipakSa-parigrahaH kau punar etau pakSa-pratipakSau 149.04 vastu-dharmau eka-adhikaraNau viruddhau eka-kaalau anavasitau vastu-dharmau iti 149.05 vastu-vizeSau vastunaH saamaanya^ina adhigata-tvaat vizeSataH anadhigata-tvaat ca/ 149.06 vizeSa-avagama-nimittaH vicaaraH tasmaat vastu-dharmau avizeSau eka-adhikaraNau 149.07 naanaa-adhikaraNau vicaaram aprayojayataH ubhayoH pramaaNa-upapatti^aH tad yathaa 149.08 anityaa buddhiH nityaH aatman^H iti/ aviruddhau api evam yau viruddhau tau 149.09 vicaaram prayojayataH na aviruddhau iti tad yathaa kriyaavat-dravyam guNavat ca iti/ 149.10 tatra kaalau iti nirNaya-uttara-kaalam vicaara-abhaavaat tau etau viruddhau 149.11 evam vizeSaNau dharmau pakSa-pratipakSau tayoH parigrahaH ittham-bhaava-niyamaH/ 149.12 evam-dharman^H ayam dharmin^H na evam-dharman^H iti saH ayam pakSa-pratipakSa-parigrahaH vaadaH/ 149.13 asya kathaa maakutaye\cor[C]{maarga-traya^i} api samaana-tvaat vizeSaNa-artham pramaaNa-tarka- 149.14 saadhana-upaalambhaH iti pramaaNaiH tarka^ina ca saadhanam upaalambhaH ca asmin kriyate 149.15 asmin bhavati iti asmin iti saptamii-nirdezaH viSaya-jJaapana-arthaH/ 149.16 asmin vicaara6i katham punar tarka^ina saadham upaalambhaH ca apramaaNa-tvaat 149.17 pramaaNa-anugraahaka-tvaat na pramaaNa-saMgRhiitaH tarkaH na pramaaNa-antaram iti 149.18 uktam/ saH ayam apramaaNa-aatmakaH san katham siddhi-upaalambhayoH karaNam bhaviSyati 149.19 na bruumaH tarkaH siddhi-upaalabdhi^oH karaNam api tu pramaa-viSaya-vivecanaat 149.20 tarkaH pramaaNaani anugRhNaati iti tarka-viviktam viSayam pramaaNaani pravartamaanaani 149.21 paricchindanti/ saH ayam pramaaNaanaam anugraahaka-tvaat pramaaNa- 150.01 sahitaH vaada^i apadiSTaH iti/ saadhanam upaalambhaH ca asmin bhavati iti kim 150.02 taavat siddhiH saadhanam upaalambhanam upaalambhaH/ atha saadhyate anena iti saadhanam 150.03 upaalabhate anena iti upaalambhaH/ yadi taavat bhaava-saadhanau saadhana-upaalambha- 150.04 zabdau tadaa pramaaNaiH tarka^ina ca na yuktau pramaaNaanaam tarkasya ca 150.05 para-apratipaadaka-tvaat pramaaNaani aatma-pratipatti-saadhanaani para-pratipaadana- 150.06 arthaH ca ayam vicaaraH tasmaat na poramaanaiH tarka^ina ca siddhi-upaalabdhii bhavataH atha 150.07 karaNa-saadhanau tathaa api paJca-avayava-upapannaH iti pRthak na paThitavyam/ 150.08 kim kaaraNam pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH iti karaNa-saadhana^ina pada^ina 150.09 avayava-arthasya ukta-tvaat na anya-artha-tvaat paJca-avayava-upapannaH iti asya anyaH arthaH tathaa 150.10 ca vakSyaamaH/ atha etau saadhana-upaalambha-zabdau bhaava-saadhanau kim-viSayau 150.11 pramaaNaiH tarka^ina ca kriyete/ nanu uktam pakSa-viSayau iti pakSa-viSayam saadhanam 150.12 pratipakSa-viSayaH upaalambhaH satyam uktam na punar yuktam uktam/ kaa punar 150.13 yukti-haaniH atra upaalambhasya pratipakSa-aviSaya-tvaat pramaaNa-tarka-saadhana- 150.14 asiddhiH pakSasya bhavatu na punar upaalambhasya pratipakSaH viSayaH na bruumaH 150.15 pratipakSa-viSayaH upaalambhaH iti kim tu saadhana-viSayaH pratipakSasya yad 150.16 saadhanam tad-viSayaH upaalambhaH iti/ katham punar pratipakSa-sannidhi^i upadizyamaanaH 150.17 upaalambha-zabdaH pratipakSa-vyatireka^ina saadhana^ina sambaddhyate saamarthyaat 150.18 asaamarthyaat ca yad upaalambha-yogyam tad upaalabhyate na ca pratipakSaH upaalambha- 150.19 yogyaH katham iti upaalabhyamaanasya ca anupaalabhyamaanasya ca vastunaH tathaa- 150.20 bhavaat tathaa-bhuutam eva vastu-upaalabhyamaanam tathaa-bhuutam\int[150a,150b]..hasthaanaani labhyante/ 150a.01 .....tathaa-bhuutam eva anupaalabhyamaanam saadhana^i api tarhi tulyam saadhanam api 150a.02 karaNam tad api svaruupam na kadaa cit jahaati/ tasmaat saadhanasya 150a.03 api upaalambhaH na yuktaH iti/ evam anupaalambhaH karaNa^i na karmaNi karmaNaH 150a.04 sva-viSaya^i saamarthyaat sarvam karman sva-viSaya^i samarthaH karaNam api evam tasya tu 150a.05 viSaya-antara^i na saamarthyam asti/ yad ca viSaya-antara^i asamartham na tena 150a.06 karmaNaH karaNasya vaa vaiguNyam/ kasya tarhi ayam upaalambhaH yaH nigRhyate/ 150a.07 kaH ca nigRhyate puruSaH/ apratipatti-vipratipattii puruSasya na karmaNaH 150a.08 na karaNasya saH ayam pratipaadayitR^H asamarthayoH karma-karaNayoH upaadaanaat nigRhyate/ 150a.09 pratipattR^H api yathaa-abhihita-pada-artha-pratipatti^aa/ saH ayam puruSa- 150a.10 dharmaH vacana-dvaareNa udbhaavyate iti vacanam upacarya puruSa-dharma-vacanam upaalabhyate 150a.11 iti/ katham punar ayam arthaH suutra-pada^ina labhyate labhyate iti aaha/ katham 150a.12 pramaaNa-tarka-saadhanaH pramaaNaiH tarka^ina ca saadhanasya upaalambhaH pramaaNa-tarka- 150a.13 saadhanaH ca pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH ca pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH ekasya 150a.14 saadhana-zabdasya gamyamaana-artha-tvaat lopaH yathaa uSTra-mukhin^H iti/ atha pramaaNa- 150a.15 tarka-saadhana-upaalambhaH iti anena pada^ina jalpa-vitaNDaabhyaam katham vaadaH 150a.16 viziSyate/ nanu idam pakSa-pratipakSa-parigraha-vat trayaaNaam api samaanam 150a.17 bhavati/ na samaanam vaada^i pramaaNam vaada^i pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhasya 150a.18 niyata-tvaat pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH eva vaadaH/ chala-aadi-saadhana-upaalambha^i 150a.19 jalpa-vitaNDaa eva/ yathaa viSaaNitvam gavi gavaya^i ca samaanam api saMvRtta- 150a.20 kaNTha-tayaa saasna-aadimat-tayaa ca viziSyamaaNam ubhau go-gavayau vizinaSTi 150b.01 tathaa pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH iti/ chala-jaati-nigrahasthaana-saadhana- 150b.02 upaalambhaH jalpaH iti abhidhaanaat vaada^i nigrahasthaana-pratiSedhaH vizeSa-vidhaanaat 150b.03 tataH ca anupaalambhaH vaadah iti/ pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH iti abhidhaanaat 150b.04 vaada^i api nigrahasthaanaani iti adoSaH/ upaalambha-grahaNaat samasta- 150b.05 nigrahasthaana-prasakti^i saMjJaa-bheda-maatram/ yadi upaalambha-grahaNaat vaada^i nigrahasthaanaani 150b.06 vidyante iti manayase nanu saMjJaa-bheda-maatram jalpaat vaadasya na 150b.07 vizeSaH/ tatra api nigrahasthaanaani iha api iti na uttarayoH niyama-artha-tvaat/ 150b.08 yasmaat eva upaalambha-zabda^ina samastaani nigrahasthaanaani.... 151.01 ataH eva aniyama-artha^i uttara^i pada^i aarabhyate siddhaanta-aviruddhaH paJca- 151.02 avayava-upapannaH ca iti/ siddhaanta-viruddhaH iti anena kila pada^ina viruddhaH 151.03 hetvaabhaasaH labhyate tad na anyataH adhigati^aH anyaH eva ayam labhyate paJca-avayava- 151.04 upapannaH iti paJca-grahaNaat nyuuna-adhika^i labhyete avayava-grahaNaat tad- 151.05 aabhaavaH\cor[ed]{aabhaasaaH} labhyante iti/ labhyamaanasya arthasya punar-abhidhaana^i piSTam piSTam 151.06 syaat tasmaat na ayam arthaH/ atha kim idam padam siddhaanta-aviruddhaH iti 151.07 anarthakam eva (tasmaat na ayam arthaH) na anarthakam apasiddhaanta-avirodhaat siddhaantam 151.08 abhyupetya aniyamaat kathaa-prasaGga-upasiddhaantaH iti saH anena avaruddhyate 151.09 tasmaat na anarthakam kasmaat punar ayam niyamaH vaada^i avayava-abhaasaa-apasiddhaantaH ca 151.10 nigrahasthaanam iti/ guru-aadibhiH saha vaada-upadezaat niyamaH yasmaat ayam 151.11 tattva-bubhutsuH guru-aadibhiH saha tri-vidham phalam aakaaGkSan vaadam karoti 151.12 tataH asya bubhutsaavataH taavat saadhanam vaktavyam yaavat anena jJaatavyam apratidvandvi- 151.13 tvaat pratidvandvinaa saha na vaadaH kim tu jalpaH tatra samasta-nigrahashtaana- 151.14 prayogaH iti yuktam/ pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH iti abhidhaanaat 151.15 ubhayoH siddhi-asiddhi-prasaGgaH yadi pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH vaadaH 151.16 ubhayoH vaadi-prativaadinoH pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambha-abhidhaana^i na adhikaaraH 151.17 iti ubhaya-pakSa-siddhi-asiddhi-prasaGgaH/ na eSaH doSaH apartijJaanaat na idam pratijJaayate 151.18 ubhayoH vaadinoH pramaaNaani santi iti api tu ubhaabhyaam saadhanam 151.19 vaktavyam etad niyamyate na punar saadhanam eva etad bhavati iti duuSaNam api evam/ 151.20 apare tu sva-para-pakSa-siddhi-asiddhi-artham vacanam vaadaH iti vaada-lakSaNam varNaynti/ 151.21 atra ca pakSa-vizeSaNa-artham upaattayoH sva-para-pakSayoH anupapattiH vikalpa- 152.01 anupapatti^aH samaasa-asambhavaat ca/ etau khalu sva-para-zabdau parigraha- 152.02 varjana-arthau vaa syaataam saadhaniiya-duuSaNiiya-arthau vaa puurva-uttara-pakSa-artha-vyavasthaapakau 152.03 va pakSa-pratipakSa-avadyotakau vaa prathama-dvitiiya-pakSa-abhipraayakau 152.04 vaa ekasya vaa aneka-vizeSaNa-abhisandhinaH aneka-zabda-abhidhaanam iti/ tatra 152.05 parigraha-parivarjana-artha-taa taavat anupapannaa kimaH artha-asambhavaat/ na parigraha- 152.06 artha-taayaam kimaH arthaH sambhavati kasya ayam svaH bhaviSyati kaH ca sva-arthaH 152.07 iti sva^karaNam parigraha-arthaH yasya sva-kaaraH bhavati tasya svaH iti/ 152.08 tad eva cintyate kim tad sva^karaNam iti/ mama iti pratyaya-utpatti- 152.09 kaaraNa-bhaava-abhaavau sva-para-zabda-arthaH nirdiSTaH sva-arthaH narasya svam na hi 152.10 zaastra-kaarasya svaH paraH vaa sambhavati yad artham idam syaat iti/ yad ca 152.11 svasya svam bhavati tad tasya asiddhi-artham kim cit upakaroti na punar svaaminaH 152.12 pakSa^ina kaH cit upakaaraH kriyate tasmaat parigraha-varjana-arthau taavat 152.13 sva-para-zabdau na bhavataH/ saadhaniiya-duuSaNiiya-arthau sva-para-zabdau iti 152.14 cet atha api idam syaat saadhaniiyaH sva-pakSaH duuSaNiiyaH para-pakSaH iti 152.15 aho zaastra-artha-kauzalam saadhaniiyaH saadhyaH syaat saadhaniiyaH sva-pakSaH 152.16 iti kutaH etad lakSaNam ca etad pakSasya saadhaitum iSTaH pakSaH iti saadhaniiya- 152.17 zabda^ina api tad eva ucyate vyavaccheda-artham ca idam ucyate sva-pakSaH para-pakSaH 152.18 iti para-pakSaat ca ayam sva-zabda^ina vyavacchedyamaana^ina samaanam artham zaknoti 152.19 vaktum vyartham vaa vizeSaNam saamaanya-zabdaaH api vizeSa^i vartante 152.20 iti adRSTam etad na te saamaanya-zabdaaH ye vizeSa^su vartante iti kim tu 152.21 pramaaNa-aadi-bheda-anuvidhaayinaH vizeSa-zabdaaH eva api ca saadhaniiyaH 152.22 pakSaH sva-pakSaH duuSaNiiyaH pakSaH para-pakSaH/ etad api na buddhyaamahe saadhaniiya- 153.01 zabdasya pakSa-viSaya-tvaat saadhaniiyaH pakSaH bhavatu duuSaNam tu na kadaa 153.02 cit para-pakSa^ina sambadhyate para-pakSasya taadavasthyaat/ atha duuSaNasya kaH 153.03 viSayaH kasya cit sthaapanaa-viSayaH iti kim cit duuSaNam sva-para-pakSaabhyaam 153.04 asambaddham eva/ katamat duuSaNam sthaapanayaa sambaddhyate kaa ca iyam sthaapanaa ca iti 153.05 sthaapanaa paJca-avayavam pakSa-saadhakam vaacyam vaakya-doSaH duuSaNam tad-vaakyam 153.06 nyuunam adhikam ca bhavati avayava-aabhaasa-upapannam ca tad-udbhaavanam duuSaNam etad 153.07 sthaapanayaa sambadhyate tad-viSaya-tvaat/ zeSam tu duuSaNam na sthaapanayaa na 153.08 sva-para-pakSaabhyaam sambaddham uttara-doSaH aakSepa-bhaavaH ca iti/ satyam na saakSaat 153.09 pakSasya duuSaNa^ina abhisambandhaH sthaapnaa-nivRtti-dvaareNa tu pravartamaanam 153.10 duuSaNam na pakSam nivartayati sthaapanaa-nivRtti^aH para-pakSam duuSayati iti ucyate 153.11 upacarita-zabda-prayogaH lakSaNa^i anupapannaH lakSaNasya tattva-viSaya-tvaat 153.12 tattva-vyavacchedakam lakSaNam na punar upacarita-zabda-prayoga^ina vyavasthaa asti/ 153.13 yadi ca paaramparya^ina pravRtti^aa pravartamaanam duuSaNam para-pakSam nivartayati 153.14 tadaa evam vaktum kartum para-pakSaat vyartham vacanam vaadaH iti/ evam abhidhiiyamaana^i 153.15 kim bhaviSyati iti laghu ca suutram bhavati iti ubhayoH ca saadhana-duuSaNayoH 153.16 paaramparya^ina para-pakSa-asiddhi-artha-taa iti/ atha maa bhuut ubhayatra paaramparyam iti 153.17 svaruupataH evam vaktavyam/ pakSa-sthaapanaa-siddhi-asiddhi-artham vacanam vaadaH iti/ 153.18 evam hi spaSTa-taa lakSaNasya yathaa-viSayam ca abhisambandhaH iti sthaapanaa api 153.19 na puurvam duuSaNam sambaddhyate iti doSa-taadavasthyam kasya cit sambhavaat/ 153.20 kim ca duuSaNam sthaapanayaa sambaddhyate iti saamaanya-abhidhaana^i api saamarthyaat 153.21 niyamaH tasmaat idam anupapannam/ saadhaniiya-duuSaNiiya-arthau sva-para- 154.01 zabdau iti sva-para-zabdau puurva-uttara-pakSa-arthau bhaviSyataH iti yad uktam bhavati 154.02 puurva-uttara-pakSau iti na yuktam etad api iti saadhana-duuSaNayoH niyama-abhyupagamaat 154.03 tena saadhana-duuSaNaiH iti etasmin suutra^i saadhan-duuSaNayoH niyama- 154.04 abhidhaanam sva-pakSa-saadhanam para-pakSa^i duuSaNam iti/ etasmin ca niyamataH uttara- 154.05 viSayam praapnoti tena uttara-pakSa-vaadin^H svam eva pakSam duuSayati iti praaptam/ 154.06 sva-pakSaH ca uttara-vaadinaH puurva-pakSaat anyaH iti sva-para^i zabdaabhyaam puurva-uttara- 154.07 pakSayoH abhidhaanam iti na padaarthaH na paribhaavana^i ruuDhiH/ etena pakSa- 154.08 pratipakSa-artha-taa prathama-dvitiiya-pakSa-artha-taa ca vyaakhyaataa/ ekaH eva ayam pakSaH 154.09 iti vizeSaNa-dvaya-yogaat saadhya-tayaa duuSya-tayaa ca vizeSyamaaNaH sva-para- 154.10 zabda-vaacyaH iti yuktam etad dvi-vacanam tu na yuktam/ ekasya aneka-vizeSaNa- 154.11 yogaH na pratiSidhyate dvi-vacanam tu na bhavati iti bruumaH na hi ekasya 154.12 aneka-vizeSaNa-abhisambandha^i sati dva-vacana-bahu-vacana^i bhavataH na hi devadattam 154.13 chatra-daNDaabhyaam samupalabhya vaktR^aaH bhavanti chatri-daNDinau aagatau iti 154.14 tad evam vikalpa-anupapatti^aH sva-para-zabda-anupapattiH samaasa-asambhavaat ca/ sva-para- 154.15 pakSaH iti samaasa-padam etad tatra taavat vizeSaNa-vizeSya-svaruupa-anavagati^aH na 154.16 SaSThii-samaasaH yatra punar SaSThii samasyate tatra vizeSaNam vizeSyaat 154.17 pRthak avadhaaryate yathaa raaja-puruSaH iti bhedaat ca yatra ca vizeSaNa-vizeSya- 154.18 bhaavaH iti tatra bhedaH dRSTaH raaja-puruSa-vat eva asati api bheda^i dRSTaH iti 154.19 cet asati api bheda^i dRSTaH SaSThii-samaasaH tad yathaa senaa-patiH paanaka- 154.20 aGgam iti tad ca na anabhyupagamaat kaH hi sustha-aatman^H paanaka-zabda-artham 154.21 aGga^bhyaH na artha-antaram pratipadyate senaam ca sainika^bhyaH iti/ yathaa ca 155.01 senaa-aadiini artha-antara-bhuutaani tathaa uktam guNa-guNi-vaadaH iti/ atha manyase 155.02 na arthaH zabdasya arthaH pakSa-zabdasya iti tad na apodita-tvaat/ yathaa sva-artha-vaacakaH 155.03 zabdaH na bhavati tathaa uktam, tasmaat na SaSThii-samaasaH/ etena karmadhaarayaH 155.04 pratyuktaH/ svaH ca asau pakSaH ca iti vizeSaNa-svaruupa-asiddhi^aH bheda-abhaavaat ca/ etena 155.05 bahuvriihiH api pratyuktaH/ saadhayitR-viSayam ca saadhanam praapnoti ataH 155.06 na bahuvriihiH/ nanu ca saadhaniiya-taa sva-arthaH pakSa-vizeSaNa-tva^ina sambhavati 155.07 na sambhavati paryaaya-tvaat saadhaniiyaH pakSaH iti paryaayaH eva na ca 155.08 paryaaya-zabdaiH samaanaadhikaraNaH bahuvriihiH sambhavati na hi bhavati 155.09 vRkSaH tarum chinatti iti virodhaat ca/ yadi taavat ayam pakSa-zabdaH sva-pakSaat 155.10 bhidyate para-pakSa-vacanam pratijJaa iti vyaaghaataH/ kim kaaraNam, pratijJaayaaH 155.11 sva-pakSa-viSaya-tvaat/ atha abhinnaH tathaa api idam na praapnoti sva-para- 155.12 pakSayoH siddhi-asiddhi-artham vacanam vaadaH iti na ca anyaH samaasaH sambhavati 155.13 na ca idam vaakyam, tasmaat sva-para-pakSayoH iti asaaram/ aastaam taavat 155.14 sva-para-zabda-arthaH vizeSaNa-vizeSya-bhaavaH ca sva-para-zabdayoH/ atha samaasaH 155.15 kasmaat na kriyate sva-para-pakSa-siddhi-asiddhi-artham vacanam vaadaH iti kim evam 155.16 kRte bhavati saH eva arthaH laaghavam ca/ atra ke cit parihaaram bruvate/ 155.17 yadi kila samaasaH kriyate ubhaya-aazrita^i siddhi-asiddhii bhavataH na 155.18 doSa-taadavasthyaat na ayam doSaH samaasa-karaNa^ina parihriyate katham iti 155.19 sva-pakSa-siddhi-asiddhi-apara-pakSa-siddhi-artham sva-para-pakSayoH siddhi-asiddhi-artham iti 155.20 na asaamarthyaat na hi ayam samaasaH samarthaH sva-pakSa-siddhi-asiddhi-artham iti 155.21 kasmaat vyaahata-tvaat yadi siddhi-artham yatate asiddhi-artham iti vyaaghaataH 155.22 yadi asiddhi-artham yatate siddhi-artham iti vyaaghaataH yadi asaamarthyaat na samaasaH 156.01 samaasaH api tarhi asaamarthyaat na ubhaya-pakSa-siddhi-asiddhi-prasaGgaH/ eka- 156.02 vacana-bahu-vacana-prasaGgaH iti anye/ yadi kila samaasaH kriyeta samaasaH 156.03 anabhivyakta-vacana-bhedaH tasmaat vacana-bheda-vyakta-nimitta-asamaasaH/ katham naama 156.04 sva-para-pakSayoH siddhi-asiddhi-artham vacanam vaadaH syaat na sva-para-pakSaaNaam na 156.05 sva-para-pakSasya iti na asambhavaat ekasya siddhi-artham vacanam na eva asti sva-para- 156.06 pakSaaNaam saadhanam anumaanam ekam iti tathaa api eSaa na asti ataH asthaana^i aazaGkaa/ 156.07 anityaH samaasa-vidhiH iti apare/ apare samaasa-vidhi^aH anitya-taam varNayanti/ 156.08 evam aahuH/ na ayam avazyam vidhiH sarvatra samaasaH iti/ kva cit 156.09 samaasaH kva cit ca vaakyam yathaa ca raajJaH puruSaH raaja-puruSaH iti 156.10 samaasaH/ na hi ubhaya-praaptiH asamaasaH kasmaat anityaH samaasa-vidhiH iti 156.11 evam bruvataa uktam bhavati praaptam ubhayam atha ubhaya-praapti^i kasmaat asamaasaH 156.12 iti samaasaH kasmaat anivRttaH anuyogaH na anivRttaH laaghava-artha-tvaat 156.13 samaasa^i laaghavaa\cor[ed]{laaghavam} samaasa^i go^H evam anugati-artham ca zabdaanaam upaadaanam 156.14 iti guru-abhidhaana^i praayoganam vaacyam/ varNa^i guru-laaghava-anabhyupagamaH 156.15 iti cet na ayam parihaaraH anuyogasya anivRtti^aH varNa^i guru-laaghava- 156.16 anuyogam na pratipadyaamahe iti cet na nivartyate anuyogaH kasmaat iti 156.17 zaastra-tva^ina ca vaada-abhidhaanam abhyupagamyate na ca varNa^i guru-laaghavam aazriiyate 156.18 iti na yuktam siddhi-asiddhi-artham iti etad api na yuktam kasmaat dvedhaa 156.19 anupapatti^aH ayam khalu asiddhi-zabdaH kalpyamaanaH dvedhaa kalpyeta vyakti^i 156.20 utpatti^i vaa tad na taavat utpatti^i yujyate pratijJaa-aadikasya saadhanasya 156.21 saadhana-haani-prasaGgaat na hi pratijJaa-aadi-saadhana^ina vastu utpaadyate kim tu 157.01 vidyamaana-prakaazaka-tvam saadhana-arthaH saH hiiyate siddhi^i utpatti^i kalpitaayaam 157.02 iti/ vyakti^i iti cet na adhikaraNa-aadhaara-tvaat/ atha manyase siddhi- 157.03 asiddhiH vyaktiH na utpattiH yuktam etad uttaram tu vyaahatam bhavati adhikaraNa- 157.04 pratyaayanam siddhi-asiddhii iti ye ca ete adhikaraNa-pratyaayana-lakSaNa^i siddhi-asiddhii 157.05 te adhikaraNa^i vartamaana^i pakSasya katham sapakSasya bhavataH iti SaSThii-arthaH 157.06 vaacyaH saH ca ayam durvacaH tad-viSaya-tvaat tayoH siddhi-asiddhi^oH pakSaH 157.07 viSayaH ataH tad-viSaya-tvaat tasya iti/ na yuktam etad/ ye ete siddhi-asiddhii 157.08 pakSa-viSaya^i kim taavat pakSa^i siddha^i uta asiddha^i yadi taavat siddha^i na adhikaraNa- 157.09 pratyaayanam siddhiH kim tarhi yataH tad-pratyaayanam saH siddhiH kutaH ca 157.10 tad bhavati arthasya tathaa-tvaat yasmaat saH arthaH tathaa bhavati katham tathaa bhavati 157.11 yathaa pramaaNaiH abhisambaddhaH iti yad pramaaNaiH avisaMvaaditvam saH tathaa- 157.12 bhaabhaavaH\cor[ed]{bhaavaH}/ atha asiddha^i pakSa^i adhikaraNa-pratyaayanam bhavati saadhana-prayogaat 157.13 praac-adhikaraNa-pratyaayanam asti iti vaada-vaiyarthyam syaat pakSasya siddhiH adhikaraNa- 157.14 pratyaayanam asiddhiH tu katham na hi para-pakSa-siddhi-duuSaNa^ina 157.15 kriyate iti uktam sthaapanaa-nivRtti^aH upacaaraH iti cet syaat matiH duuSaNam 157.16 prayujyamaanam saakSaat sthaapanaam nivartayati sthaapanaa-nivRtti^aH tu para-pakSa- 157.17 nivRttiH upacaryate iti na prayojana-abhaavaat/ na hi prayojanam antareNa 157.18 mukhya-artha-vyatikramaH labhyate api tu pramaaNa-asambhava^ina upacaaraH maJcaaH 157.19 kroSanti iti yathaa loka-prayukta-zabda-viSayaH ca upacaaraH loka-gati^aa 157.20 zabda-arthaH na ca idam laukikam vaakyam sva-para-pakSayoH siddhi-asiddhi-artham vacanam 157.21 vaadaH/ apare tu pratijJaata-artha-ajJaapanam pakSasya asiddhim varNayanti tad vyadhikaraNa- 158.01 viSayam na nivartate prasaGgaH katham pakSasya asiddhiH iti siddhivat- 158.02 prasaGgaH tasmaat siddhi-asiddhii pakSasya dharmau eva yataH etad bhavati siddhaH 158.03 pakSaH asiddhaH ca iti evam sati draSTR-stha^i vyaaghaataH/ yadi siddhi-asiddhii 158.04 pakSa-dharmau draSTR-stha^i siddhi-asiddhii iti vyaahatam bhavati/ atha maa bhuut 158.05 vyaaghaataH iti draSTR-stha^i eva te tathaa api pakSasya vyakti-avyaktii siddhi-asiddhii 158.06 iti vyaahatam/ atha tathaa tathaa te padaarthasya siddhi-asiddhii tathaa 158.07 api adhikaraNa-pratyaayanam siddhi-asiddhii iti vyaahatam bhavati/ ke punar ete 158.08 vyakti-avyaktii vastu-dharmau abhidhaana-pratyaya-hetuu ye etau abhidhaana-pratyayau 158.09 vyaktaH vyaktaH ca iti bhavataH te vyakti-avyaktii iti/ artha-zabda-anupapattiH 158.10 vikalpa-anupapatti^aH/ artha-zabdaH khalu pravartamaanaH tredhaa pravartate uddeza- 158.11 prayojana-abhidheya-viSaya-tva^ina uddeza^i taavat artha-zabdaH yathaa braahmaNa-artham 158.12 bhakte iti/ evam catur-vidha-vaakyam saGgrahaH prayojana^i artha-zabdaH kim artham 158.13 aagataH asi iti abhidheya^i artha-zabdaH yathaa go^H iti abhidhaanasya kaH arthaH iti/ 158.14 tad na taavat uddeza^i sambhavati yukta-ayukta-tva^ina iti vizeSita-tvaat sva-pakSasya 158.15 yukta-tva^ina para-pakSasya ayukta-tva^ina iti evam vizeSita^i uddeza-zabda-arthaH na hi ayam 158.16 yukta-ayukta-zabdaH duuSaNa-aabhaasa^i vaa saadhana-aabhaasa^i vaa sambhavati saadhana- 158.17 yogaH yuktataa duuSaNa-yogaH ayuktataa iti/ atha punar zabda-arthasya tathaatva- 158.18 atathaatva^i yukta-ayukta-tva^i yuktatvam tathaa-bhaavaH ayuktatvam atathaa-bhaavaH iti tathaa api 158.19 tayoH karma-tayaa upaadaanaat yuktatva^ina adhikaraNa-pratyaayanam ayuktatva^ina vaa iti 158.20 vyaaghaataH na hi pratyaayam pratyaayanam bhavati iti/ atha prayojana^i artha-zabdaH 158.21 tathaa api saadhana-duuSaNa-aabhaasa-vaadinaH avaaditaa syaat/ kim kaaraNam, saadhana- 158.22 duuSaNa-aabhaasayoH siddhi-asiddhi-aprayojana-tvaat na hi saadhana-duuSaNa-aabhaasayoH 159.01 siddhi-asiddhii prayojanam/ evam ca tad-vaadin^H avaadin^H syaat tathaa ca avaadin^H 159.02 nigRhyate iti doSaH/ atha abhidheya^i artha-zabda-prayogaH abhidhaana-svabhaava- 159.03 anavadhRti^aH iti ayuktam etad api na hi grantha-kaara-bhaaSya-kaaraabhyaam vizeSitam 159.04 evam prakaaram abhidhaanam siddhi-asiddhi^oH vaacakam iti/ nanu vizeSitam yena 159.05 siddhi-asiddhii abhidhiiyete tad tayoH vaacakataa iti satyam uktam, evam tu 159.06 siddhi-asiddhii iti ete abhidhaana^i vaadaH praaptaH na ca anyaH artha-zabdasya arthaH iti/ 159.07 tasmaat artha-zabdaH api ayuktaH iti/ siddhi-asiddhi-artham vacanam vaadaH iti bruvaaNa^ina 159.08 puurvam uttaram vaa na aalocitam naiyaayika-hetu-pratiSedha^ina vizeSyam vacanam 159.09 iti abhyupagama-siddham punar suutram iti/ samasta-vacana-vizeSaNa-artham iti 159.10 vyaaghaataH/ tad evam etaani suutra-padaani vicaaryamaaNaani svatantra- 159.11 vyaaghaatakaani iti lokam ca baadhante iti/ evam taavat sautraaNi 159.12 padaani sva^ina nyaaya^ina asamarthaani yathaa ca vRtti-padaani asambaddhaani 159.13 tathaa idam ucyate svasya pakSasya iti sva-artha-asiddhi^aH ayuktam, sva-arthaH ca pratiSiddhaH 159.14 ataH artham svasya pakSasya iti yad api SaSThii-saptamii-vacanayoH tulya-ruupa-tvaat 159.15 SaSThiitva-jJaapana-artham svasya pakSasya iti tad api ayuktam/ adhikaraNa-artha-asambhavaat 159.16 na hi pakSa-vyatireka^ina pakSa^i kim cit saadhyam sambhavati tasmaat aprasaktaH 159.17 saptamii-arthaH tad-aprasakti^i vizeSaNa-anarthakyam iti yukta-ayukta-tva^i anupapattiH ca 159.18 vikalpa-anupapatti^aH yukta-ayukta-tva^i saadhana-duuSaNa^i vaa syaataam saadhana- 159.19 duuSaNaabhyaam vaa yogaH padaarthasya vaa tathaa tathaa ca iti/ tad na taavat 159.20 saadhana-duuSaNa^i yukta-ayukta-tva^i kasmaat saadhana-duuSaNayoH pRthak-abhidhaanaat 159.21 te saadhana-duuSaNaiH iti pRthak ukta^i saadhana-duuSaNa^i yukta-ayukta-tva-zabdaabhyaam ca 159.22 saadhana-duuSaNayoH abhidhaanam iti te saadhana-duuSaNaiH iti suutram uccaaryam 160.01 carita-artha-tvaat/ atha manyase tayoH eva yukta-ayuktayoH vizeSaNa-artham 160.02 te saadhana-duuSaNaiH iti na prathama-abhidhaana-prasaGgaat/ yadi yukta-ayukta-tva- 160.03 vizeSaNa-artham te saadhana-duuSaNaiH iti suutram prathamaa eva nyaayaa te saadhana- 160.04 duuSaNaani iti na hi vizeSaNa-vizeSya-bhaava^i bhavati niilam utpalaiH iti/ 160.05 yogaH iti cet/ atha saadhana-duuSaNaabhyaam yogaH yuktatva-ayuktatva^i iti evam 160.06 cet manyase tattva-anirdezaat saadhana-duuSaNaabhyaam yogaH nirdiSTaH evam-vidhaH 160.07 iti anirdezaat ayuktam etad saadhana-yogaH iti ca kadaa bhavati 160.08 yadaa asau nirNiitaH padaarthaH tadaa ca na saadhana-arthaH kaH cit asti iti na 160.09 yukta-ayukta-tva^ina adhikaraNa-pratyaayanam iti vyaaghaataat ataH na yogaH/ apadaarthasya 160.10 tathaataa-atathaataa^i yukta-ayukta-tva^i tad api an karaNa-arthasya asambhavaat 160.11 ye tathaatva-atathaatva-lakSaNa^i yukta-ayukta-tva^i te vyavacchedya^i na tu vyavacchedasya 160.12 saadhana^i tasmaat karaNa-arthaH na asti ataH yukta-ayukta-tvasya iti yuktam 160.13 vaktum/ adhikaraNa-pratyaayanam iti tu na yuktam zaastra-sambandha- 160.14 asaGgata-tvaat zaastram sambandham kurvaaNa^ina uktam sandeha-viparyaya-pratiSedha-arthaH 160.15 zaastrasya aarambhaH iti etad nirapekSa^ina idam ucyate adhikaraNa-pratyaayanam siddhi- 160.16 asiddhii iti na ca praaznika^su saMzaya-viparyayau staH paricchedaka-tvaat 160.17 tasmaat na praaznikaaH pratyaayaaH iti yad ca uktam praaznika-pratyaayanaat eva prativaadi- 160.18 pratyaayanam kRtam bhaviSyati iti/ kim kaaraNam, prativaadin^H kila 160.19 pakSa-raagaat santam api artham na pratipadyate santam api artham na pratipadyate iti 160.20 vyaahatam ucyate katham ca anyathaa pratipannaH san iti abhidhiiyate/ atha pratipadyamaanaH 160.21 api parasya na kaama-kaaram dadaati tathaa api na pratipadyate iti 160.22 vyaahatam ucyate yad ca praaznika-pratyaayanaat tad pratyaayanam iti tad api na 161.01 pratiiti^aH karaNa-bhedaat praaznika-pratiiti^aH anyaani karaNaani anyaani 161.02 prativaadi-pratiiti^aH iti na ca anya-viSayasya karaNasya kriyaa iti niyama- 161.03 abhaavaat ca/ na ayam niyamaH praaznika-pratyaayana-arthaH eva vaadaH praaznikaan antareNa 161.04 api guru-aadibhiH saha vaadaH dRSTaH iti/ yadaa tu ayam na tattva-bubhutsuH 161.05 laabha-puuja-aakhyaati-kaamaH vaadam aarabhate tadaa praaznikaiH prayojanam asti iti 161.06 satyam asti prayojanam vaadaH tu na bhavati iti na traividhya-anabhyupagamaat 161.07 ekaH eva ayam kathaa-maargaH tasya prayojanam tattva-avabodhaH laabha-aadi^aaH ca 161.08 na pratiSedhaat prasiddhaH stuti-maana-laabha-lipsu^aH vaadaH yad api idam ucyate na 161.09 traividhya-anabhyupagamaat iti na anabhyupagama-aayattaH padaartha-sadbhaavah api tu 161.10 sadbhaava^i sati abhyupagamaH iti yathaa ca traividhyam kathaa-maargasya tathaa lakSaNa- 161.11 bhedaat vaa jalpa-vitaNDaa^yoH bhedam upapaadayiSyaamaH/ tasmaat ajJaatvaa vizeSam 161.12 ucyate traividhya-anabhyupagamaat iti yad ca uktam pakSa-siddhi-viSayam pratyaayanam 161.13 pakSa-siddhi-zabda^ina upacaritam yathaa zuunyataa-viSayaH samaadhiH zuunyataa iti na 161.14 kaamataH upacaaraH labhyate api tu pramaaNa-sambhava^ina loka-prayukta-zabda- 161.15 aakhyaanam upacaaraH uktam ca na upacarita-zabda-prayogaH lakSaNa^i upapannaH iti/ 161.16 tad-artham vacanam iti etad api kila catur-vidha-vaakya-jJaapana-artham uktam saadhanam 161.17 saadhana-aabhaasaH duuSaNam duuSaNa-aabhaasaH ca sambhantsyate\cor[C]{sampatsyate} iti/ tad ayuktam yukta- 161.18 ayukta-tva^ina iti vizeSita-tvaat evam vizeSita^i tasmin kutaH catur-vidha-vaakya- 161.19 saMgrahaH iti adhikaraNam punar yaH vaadi-prativaadibhyaam adhikRtaH iti 161.20 adhikaraNa-arthaH vaktavyaH na hi vaada^i praaznika-artham kim cit asti iti pratyaayana- 161.21 aadhaara-tvaat adhikaraNam iti cet na ukta-uttara-tvaat pakSa-viSayam pratyaayanam 161.22 na praaznika-viSayam iti tasmin sati bhaavaat iti cet na anyathaa api 162.01 darzanaat anyathaa api guru-aadibhiH saha dRSTaH vaadaH iti tad-vaada^i pariikSaa 162.02 kaa kasya kva iti vaktavyam/ saadhana-duuSaNa-prayogaH sthaapanaa-viSayaH vaadaH 162.03 iti tasya pariikSaa saadhana-duuSaNa-tad-aabhaasa-parijJaanam tad-artham adhikaaraH 162.04 tasmin iti saptamii-arthaH na asti yad api praaznika-prativaadinoH 162.05 priya-apriyavacasi vaada-prasaGgaH iti codyam kRtvaa pratisaadhanam uktam tad 162.06 siddhi-asiddhibhyaam saakSaat paaramparya^ina asambandhaat yukta-ayukta-vizeSaNaat ca asambaddham 162.07 uttara^ina tu asaGgata-padaartha-abhidhaayinaH dattaH sva-hastaH puurva-aparayoH 162.08 asambandhaat iti/ yadi tu asaGgatasya api uttaram vaakyam tataH evam vaktavyam 162.09 na suutra-artha-aparijJaanaat iti tad etad suutram vicaaryamaaNam saha-vaarttikam na 162.10 yukti^aa saGgacchate iti yathaa-nyaayam eva astu//\end[1-2-1] 162.11 \S[1-2-1(43)]{yathaa-ukta-upapannaH chala-jaati-nigrahasthaana-saadhana^ina upaalambhaH 162.12 jalpaH} 162.13 yathaa-ukta-upapannaH chala-jaati-nigrahasthaana-saadhana^ina upaalambhaH jalpaH/ samastam 162.14 vaada-lakSaNam chala-jaati-nigrahasthaana-saadhana^ina upaalambhaH jalpaH iti/ yathaa- 162.15 ukta-upapannaH iti na yuktam jalpa-nigrahasthaana-niyamasya anabhyupagamaat 162.16 yadi evam ucyeta saH na tarka-saadhana-upaalambhaH siddhaanta-aviruddhaH paJca-avayava- 162.17 upapannaH pakSa-pratipakSa-parigrahaH chala-jaati-nigrahasthaana-upaalambhaH jalpaH 162.18 iti na yuktam evam bhavitum/ siddhaanta-aviruddhaH paJca-avayava-upapannaH iti 162.19 ca padayoH upaalambha-zravaNaat samasta-nigrahasthaana-pasakti^i niyama-artha-tvaat 162.20 niyama-artha^i ete pada^i siddhaanta-aviruddhaH paJca-avayava-upapannaH iti jalpa^i 162.21 ca niyantavyam na kim cit asti tasmaat niyama-artha^i ete pada^i na atideSTavya^i 163.01 iti ataH na vaktavyam yathaa-ukta-upapannaH iti na eSaH doSaH sambhavataH atidezaat 163.02 yatra sambadhyate tad atidezyate kim ca sambadhyate pramaaNa-tarka-saadhana-upaalambhaH 163.03 iti etad tasmaat yathaa-ukta-upapannaH iti lakSaNa-maatrasya atidezaH yathaa 163.04 anyatra aneka-dravya^ina samavaayaat ruupa-vizeSaat ca ruupa-upalabdhiH iti anena sambandha- 163.05 sparza^su jJaanam vyaakhyaatam iti na svaruupa-vizeSaH atidizyate iti api 163.06 tu aneka-dravya-dravya-samavaaya-maatram sva-gataH vizeSaH saamarthyaat tathaa iha api yad 163.07 samartham tad atidizyate samartham ca lakSaNam tasmaat tad atidisyate na 163.08 niyama-artha^i pada^i niyantavyasya baadhaat/ atha vaa yathaa-ukta-upapanna^ina upapannaH 163.09 yathaa-ukta-upapanna-upapannaH iti praapta^i gamyamaana-tvaat ekasya upapanna-zabdasya lopaH 163.10 yathaa go^aH atha iti kena punar ayam gamyate iti uktam saamarthya^ina iti/ 163.11 na hi niyama-arthayoH padayoH jalpa-sambhavaH tasmaat na te apadizyete iti 163.12 bhaavyam idaaniim katham na suutra-paaTha-anukrama-jJaapana-artha-tvaat bhaavyasya etasmin 163.13 suutra^i yad upapannam lakSaNa-tva^ina tad atidizyate iti/ chala-jaati-nigrahasthaanaiH 163.14 na ekasya kasya cit saadhanam upaalambhaH vaa yuktaH ayukta-uttara-tvaat/ chalam 163.15 taavat na saadhana-upaalambhaaya alam kasmaat ayukta-uttara-tvaat ayuktam 163.16 uttaram chalam tad ana saadhana-upaalambhaaya iti evam jaatiH/ aGga-bhaavaH iti 163.17 cet atha api idam syaat yad tad pramaaNa-tarkaiH saadhana-upaalambhaH tasya etaani 163.18 prayujyamaanaani chala-jaati-nigrahasthaanaani rakSaNa-artha-tvaat aGgam bhavanti iti 163.19 tad api ayukta-uttara-tvaat anupapannam/ kim artham tarhi prayogaH yadi etaani chala- 163.20 jaati-nigrahasthaanaani saadhana-upaalambhayoH na saadhanam aGgam vaa kim artham 163.21 eteSaam upapaadanam iti saadhana-vighaata-artham saadhanam vihaniSyaami iti 163.22 anayaa dhiyaa apakRtaH pravartate yatra ca etaani chala-jaati-nigrahasthaanaani 164.01 prayujyante na saH vaadaH na punar etad abhidhiiyate chala-jaati-nigrahasthaanaani 164.02 saadhanam aGgaani vaa iti saadhu saadhana-upaadaana^i para^ina aakulita-buddhiH chala- 164.03 vaadin^H niyuGkte kadaa cit chala-aadibhiH aakula-kRtasya para-aajayaH api syaat 164.04 na punar etaani tattva-bubhutsunaa vaktavyaani kim tu vijigiiSuNaa iti/ 164.05 saH ayam pakSa-pratipakSa-parigrahah chala-jaati-nigrahasthaana-prayoga-aprayogaabhyaam 164.06 bhidyamaanaH vaadaH jalpaH vitaNDaa ca bhavati/ atra api viruddhau 164.07 dharmau eka-adhikaraNa-sthau iti samaanam viruddhayoH dharmayoH eka-adhikaraNa- 164.08 tva-anupapattiH ubhaya-svabhaava-asambhavaat yadi viruddhau eka-adhikaraNau 164.09 dharmau bhavataH tad ekam vastu ubhaya-svabhaavam na ca etad asti tasmaat na viruddhau 164.10 dharmau eka-adhikaraNau iti/ na adhyaaropita-svaruupa-dharma-pratipatti^aa tad-upapatti^aH 164.11 ekah tatra dharmaH svaruupataH ekaH tatra adhyaaropita-svaruupa-pravRttiH tasmaat ubhaya- 164.12 dharman^H dharmin^H kim uktam eka-dharmi-sthau viruddha-arthau iti etad api na buddhyaamahe 164.13 kaH viruddha-arthaH iti na svaruupa-viparyaya-upapatti^aH na svaruupa-maatra-viparyayaH 164.14 virodhaH punar baadhaa vadhya-ghaataka-bhaavaH vaa iti//\end[1-2-2] 164.15 \S[1-2-3(44)]{sa pratipakSa-sthaapanaa-hiinaH vitaNDaa} 164.16 sa pratipakSa-sthaapanaa-hiinaH vitaNDaa/ pratipakSa-sthaapanaa-hiinaH iti 164.17 yaavat uktam bhavati dvitiiya-pakSa-vaadin^H vaitaNDikaH na kim cit pakSam 164.18 sthaapayati/ apare tu bruvate duuSaNa-maatram vitaNDaa iti/ duuSaNa-maatram iti 164.19 ca atra zabda-prayogaat vaitaNDikasya pakSaH api na asti iti yuktam ca etad caturthasya 164.20 abhyupagamaat duuSaNam abhyupagacchan duuSyam abhyupaiti ayathaa-artha-avabodham 164.21 pratipadyate pratipaadayitR^am pratipattR^am ca duuSaNa-maatra-abhyupagama^i sati 165.01 sarvam etad na syaat duuSaNa-maatra-abhyupagamaat zeSam arthataH avagamyate iti vitaNDaa 165.02 vitaNDaa iti evam vaktavyam yayaa vitaNDyate saa vitaNDaa iti anugata-arthayaa saMjJayaa 165.03 eva para-pratipatti-vighaataH kriyate iti tasmaat yathaa nyaasam eva astu 165.04 nyaayam//\end[1-2-3] 165.05 \S[1-2-4(45)]{savyabhicaara-viruddha-prakaraNasama-saadhyasama-atiitakaalaaH 165.06 hetvaabhaasaaH} 165.07 hetu-lakSaNa-abhaavaat ahetu^aaH ahetu-saamaanyaat hetuvat aabhaasamaanaaH te ime 165.08 savyabhicaara-viruddha-prakaraNasama-saadhyasama-atiitakaalaaH hetvaabhaasaaH/ kim 165.09 punar hetubhiH ahetuunaam saamaanyam yena hetuvat aabhaasante iti/ pratijJaa- 165.10 anantaram prayogaH saamaanyam yathaa eva hetu^aaH pratijJaa-anantaram prayujyante 165.11 evam hetvaabhaasaaH api iti eva saamaanyam anyatama-liGga-dharma-anuvidhaanam vaa 165.12 yad vaa tad saadhanasya liGgasya traividhyam tatra ekatama-dharma-anuvidhaanam 165.13 dvi-lakSaNasya anyatara-dharma-anuvidhaanam vivakSitam/ saadhaka-asaadhaka-tva^i tu 165.14 vizeSaH hetu^aH saadhakatvam dharmaH asaadhakatvam hetvaabhaasasya kim punar tad 165.15 samasta-lakSaNa-upapattiH asamasta-lakSaNa-upapattiH ca kaH punar asya suutrasya arthaH/ 165.16 vibhaaga-uddezaH niyama-arthaH iti uktam/ kim punar vibhaaga-uddeza^ina niyantavyam 165.17 anekadhaa prasRtasya hetu-hetvaabhaasasya vistaraH saMkSeptavyam iti 165.18 kiyataa punar bheda^ina ayam hetu-hetvaabhaasaH prasRtaH iti/ kaala-puruSa-vastu- 165.19 bheda-anuvidhaana^ina aparisaMkhyeyaH saamaanyataH saadhya-vastu-upagrahaNa-hetu-hetvaabhaasa- 165.20 bhedaH prapaJcyamaanaH SaTsaptatizatam/ tatra saadhya-vyaapaka-dharma-bhedaH 165.21 SoDaza-dhaa/ saadhya-ekadeza-vRtti-dharmaH api evam/ evam saadhya-avRtti-dharma-bhedaH iti/ 166.01 vizeSaNa-vizeSya-asiddhi-bhedaat catuHSaSTiH/ evam samartha-asamartha-vizeSaNa-vizeSya- 166.02 bhedaat iti/ tatra saadhya-vyaapaka-dharma-bhedaanaam SoDazaanaam udaaharaNaani 166.03 \num{1}saadhya-tad-jaatiiya-anya-vyaapakaH prameya-tvaat nityaH anityaH vaa iti/ 166.04 \num{2}saadhya-tad-jaatiiya-vyaapakaH vipakSa-ekadeza-vRttiH go^H iyam viSaaNi-tvaat/ 166.05 \num{3}saadhya-tad-jaatiiya-vyaapakaH vipakSa-avRttiH anityaH zabdaH utpatti-dharmaka- 166.06 tvaat/ \num{4}saadhya-vyaapakaH tad-jaatiiya-avRttiH vipakSa-vyaapakaH nityaH zabdaH 166.07 utpatti-dharmaka-tvaat/ \num{5}saadhya-vyaapakaH tad-jaatiiya-avRttiH vipakSa-ekadeza-vRttiH 166.08 nityaH zabdaH saamaanya-vizeSavat-tva^i sati asmad-aadi-baahyakaraNa-pratyakSa-tvaat 166.09 dvi-aNuka-vat/ \num{6}saadhya-vyaapakaH tad-jaatiiya-vipakSa-avRttiH yathaa nityaH zabdaH 166.10 saamaanya-vizeSavat-tva^i sati zraavaNa-tvaat ghaTa-aadi-vat/ \num{7}saadhya-vyaapakaH tad-jaatiiya- 166.11 ekadeza-vRttiH vipakSa-vyaapakaH ca ago^H ayam viSaaNi-tvaat/ \num{8}saadhya-vyaapakaH 166.12 tad-jaatiiya-vipakSa-ekadeza-vRttiH nityaH zabdaH asparzavat-tvaat/ \num{9}saadhya- 166.13 vyaapakaH tad-jaatiiya-ekadeza-vRttiH vipakSa-avRttiH anityaH zabdaH saamaanya- 166.14 vizeSavataH asmad-aadi-baahyakaraNa-pratyakSa-tvaat saamaanya-vizeSavat saamaanya- 166.15 vizeSam avayavaanaam niraakaraNam asmad-aadi-pratyakSa-tvaat iti paramaaNuunaam 166.16 baahyakaraNa-pratyakSa-tvaat iti aatmanaH \num{10}saadhya-tad-jaatiiya-vyaapakaH avidyamaana- 166.17 vipakSaH siddhaanta-bheda^ina ekaanta-vaadinaH zabdaH utpatti-dharmaka- 166.18 tvaat/ \num{11}saadhya-vyaapakaH tad-jaatiiya-ekadeza-vRttiH avidhyamaana-vipakSaH anityaH 166.19 zabdaH baahya-indriya-pratyakSa-tvaat/ \num{12}saadhya-vyaapakaH tad-jaatiiya-avRttiH avidyamaana- 166.20 vipakSaH anityaH zabdaH zraavaNa-tvaat/ \num{13}saadhya-vyaapakaH avidyamaana-sajaatiiyaH 166.21 vipakSa-vyaapakaH nityaH zabdah utpatti-dharmaka-tvaat/ \num{14}saadhya-vyaapakaH avidyamaana- 166.22 sajaatiiyaH vipakSa-ekadeza-vRttiH nityaH zabdaH baahya-indriya-pratyakSa- 167.01 tvaat/ \num{15}saadhya-vyaapakaH avidyamaana-sajaatiiyaH vipakSa-avRttiH na idam niraatmakam 167.02 jiivat-zariiram anindriya-adhiSThaanatva-prasaGgaat \num{16}pakSa-vyaapakaH avidyamaana- 167.03 sapakSa-vipakSaH sarvam nityam prameya-tvaat/ te ete pakSa-vyaapakaaH SoDaza/ 167.04 eSaam paJca hetu^aaH zeSaaH hetvaabhaasaaH tatra anvaya-vyatirekiNau dvau vipakSa- 167.05 avRttii tRtiiya-navamau ekaanta-vaadinaH anvayinau eva dazama-ekaadazau 167.06 vyatirekin^H paJcadaza iti/ 167.07 atha saadhya-ekadeza-vRtti^aaH \num{1}saadhya-ekadeza-vRttiH tad-jaatiiya-vipakSa-vyaapakaH 167.08 pRthivii-ap-tejas-vaayu-aakaazaani anityaani agandhavat-tvaat iti \num{2}saadhya-ekadeza- 167.09 vRttiH tad-jaatiiya-vyaapakaH vipakSa-ekadeza-vRttiH ca saamaanya-vizeSavat- 167.10 asmad-aadi-baahyakaraNa-pratyakSa^i vaac-manasa^i anitya-tvaat \num{3}saadhya-ekadeza-vRttiH 167.11 tad-jaatiiya-vyaapakaH vipakSa-avRttiH anitya^i vaac-manasa^i utpatti-dharmaka- 167.12 tvaat \num{4}saadhya-ekadeza-vRttiH tad-jaatiiya-avRttiH vipakSa-vyaapakaH anitya^i 167.13 vaac-manasa^i utpatti-dharmaka-tvaat \num{5}saadhya-ekadeza-vRttiH tad-jaatiiya-avRttiH vipakSa- 167.14 ekadeza-vRttiH saamaanya-vizeSavat-asmad-aadi-baahyakaraNa-pratyakSa^i vaac-manasa^i 167.15 nitya-tvaat \num{6}saadhya-ekadeza-vRttiH tad-jaatiiya-vipakSa-avRttiH anityaH zabdaH 167.16 vibhaaga-ja-vibhaaga-asamavaayi-kaaraNa-tvaat \num{7}saadhya-tad-jaatiiya-ekadeza-vRttiH 167.17 vipakSa-vyaapakaH anityaaH paramaaNu^aaH agandhavat-tvaat \num{8}saadhya-tad-jaatiiya-vipakSa- 167.18 ekadeza-vRttiH anitya^i vaac-manasa^i amuurta-tvaat \num{9}saadhya-tad-jaatiiya-ekadeza- 167.19 vRttiH vipakSa-avRttiH anitya^i vaac-manasa^i saamaanyataH asmad-aadi-baahyakaraNa- 167.20 pratyakSa-tvaat \num{10}saadhya-ekadeza-vRttiH tad-jaatiiya-vyaapakaH avidhyamaana-vipakSaH 167.21 siddhaanta-bheda-aazraya^ina anitya^i ruupa-vijJaana^i amuurta-tvaat vedanaa-aadi-vat 167.22 \num{11}saadhya-tad-jaatiiya-ekadeza-vRttiH avidyamaana-sajaatiH\cor[C]{vipakSaH} anitya^i cakSus-vijJaana^i 168.01 amuurta-tvaat ruupa-aadi-vat iti \num{12}saadhya-ekadeza-vRttiH tad-jaatiiya-avRttiH avidyamaana- 168.02 vipakSaH anitya^i zabda-manasii zraavaNa-tvaat \num{13}saadhya-ekadeza-vRttiH 168.03 avidyamaana-sajaatiH vipakSa-vyaapakaH anitya^i vaac-manasa^i utpatti-dharmaka-tvaat 168.04 \num{14}saadhya-ekadeza-vRttiH avidyamaana-sajaatiH vipakSa-ekadeza-vRttiH ca nitya^i cakSus- 168.05 vijJaana^i muurta-tvaat \num{15}saadhya-ekadeza-vRttiH avidyamaana-sajaatiH vipakSa-avRttiH 168.06 na idam niraatmakam zariiram anindriya-adhiSThaana-tva-prasaGgaat \num{16}saadhya-ekadeza-vRttiH 168.07 avidyamaana-sapakSa-vipakSaH sarvam anityam muurta-tvaat iti ete ca saadhya-ekadeza- 168.08 vRtti^aaH SoDaza yathaa-uktaaH sarve hetvaabhaasaaH// 168.09 atha saadhya-avRtti^aaH/ \num{1}saadhya-avRttiH tad-jaatiiya-vipakSa-vyaapakaH anityaa 168.10 pRthivii gandhavat-tvaat\cor[C]{agandhavat-tvaat} num{2}saadhya-avRttiH tad-jaatiiya-vyaapakaH vipakSa-ekadeza-vRttiH 168.11 anityaH zabdaH azraavaNa-tvaat \num{3}saadhya-avRttiH tad-jaatiiya-vyaapakaH vipakSa- 168.12 avRttiH arthaH zabdaH azrotra-graahya-saamaanyavat-tvaat \num{4}saadhya-jaatiiya-avRttiH 168.13 vipakSa-vyaapakaH arthaH zabdaH asaamaanyavat-tvaat \num{5}saadhya-tad-jaatiiya-avRttiH 168.14 vipakSa-avRttiH ca kaaraNavaan zabdaH artha-tvaat\cor[C]{anartha-tvaat} \num{6}saadhya-tad-jaatiiya-vipakSa- 168.15 avRttiH nityaH zabdaH asat-tvaat \num{7}saadhya-avRttiH tad-jaatiiya-ekadeza-vRttiH vipakSa- 168.16 vyaapakaH asparzaH zabdaH dravya-tvaat \num{8}saadhya-avRttiH tad-jaatiiya-vipakSa-ekadeza- 168.17 vRttiH kaaraNavaan zabdaH muurta-tvaat \num{9}saadhya-avRttiH tad-jaatiiya-ekadeza- 168.18 vRttiH vipakSa-avRttiH sva-aazrayavaan zabdaH caakSuSa-tvaat auluukya-pakSa^i \num{10}saadhya- 168.19 avRttiH tad-jaatiiya-vyaapakaH avidyamaana-vipakSaH siddhaanta-bheda-aazraya^ina anityaH 168.20 zabdaH azraavaNa-tvaat \num{11}saadhya-avRttiH tad-jaatiiya-ekadeza-vRttiH avidyamaana-vipakSaH 168.21 anityaH zabdaH muurta-tvaat \num{12}saadhya-tad-jaatiiya-avRttiH avidyamaana- 168.22 vipakSaH anityaH zabdaH asat-tvaat \num{13}saadhya-avRttiH avidyamaana-sajaatiH vipakSa- 169.01 vyaapakaH nityaH zabdaH azraavaNa-tvaat \num{14}saadhya-avRttiH avidyamaana-sajaatiH 169.02 vipakSa-ekadeza-vRttiH nityaH zabdaH \int[C]{ muurta-tvaat \num{15}saadhya-avRttiH avidyamaana-sajaatiH vipakSa-avRttiH nityaH zabdaH} asat-tvaat \num{15}saadhya-avRttiH avidyamaana- 169.03 samaana-vipakSaH anityam sarvam asat-tvaat te ete SoDaza saadhya-avRtti^aaH 169.04 hetvaabhaasaaH vizeSaNa-vizeSya-asiddha-bheda-avRtti^aaH SaDbhiH bhavanti iti uktam/ 169.05 tad katham vyaapaka-avyaapaka-vizeSaNa-yogaat ye eva saadhya-vyaapakaaH SoDaza 169.06 tayeva\cor[C]{ye} ca pakSa-ekadeza-vRtti^aaH te vizeSaNa-vizeSya-asiddha-bheda^ina catuHSaSTiH 169.07 bhavanti iti/ tatra vyaapakaanaam taavat udaaharaNaani/ anityaH 169.08 zabdaH anabhidheya-tva^i sati prameya-tvaat vizeSaNa-asiddhaH prameya-tva^i sati abhidheya- 169.09 tvaat iti vizeSya-asiddhaH/ evam sarveSu saadhya-vyaapaka^su vizeSaNa- 169.10 vizeSya-bhedaH draSTavyaH naani\cor[C]{taani} eva ca udaaharaNaani saadhya-ekadeza-vRttiinaam 169.11 udaaharaNam/ pRthivii-ap-tejas-vaayu-aakaazaani anityaani anabhidheya-tva^i sati 169.12 agandhavat-tvaat vizeSaNa-asiddhi^aH agandhavat-tva^i sati anabhidheya-tvaat iti 169.13 vizeSya-asiddhi^aH/ evam sarveSu saadhya-ekadeza-vRttiSu/ evam asamartha-vizeSaNa-asamartha- 169.14 vizeSyaaH catuHSaSTiH eva draSTavyaaH/ yathaa anityaH zabdaH kRtaka-tva^i 169.15 sati prameya-tvaat prameya-tva^i sati kRtaka-tvaat iti/ evam vizeSa^su udaaharaNa^su/ 169.16 evam sandigdha-vizeSaNa-vizeSya-bhedaaH api draSTavyaaH/ yathaa 169.17 mayuura-zabdaH ayam SaDja-aadimat-tva^i sati avarNa-aatmaka-tvaat avarNa-aatmaka-tva^i 169.18 sati SaDja-aadimat-tvaat te ete ubhaya-pakSa-sampratipannaaH vidyamaana-saadhya- 169.19 dharmaaH udaahRtaaH iti/ evam anyatara-asiddhaaH vyaapaka-avyaapaka-bheda^ina 169.20 dvaatriMzakam zatam/ te ca punar vyadhikaraNa-vizeSaNa-vizeSya-sandigdha- 169.21 asamartha-vizeSaNa-vizeSya-bheda^ina dvaanavatam zatam/ yathaa agnimaan dezaH dhuumavat- 170.01 tvaat asti ca aatman^H icchaa-aadi-guNa-tvaat asamartha-avyaapaka-asiddha-vizeSaNaanaam 170.02 udaaharaNam anityaH zabdaH prayatna-anantariiyaka-tva^i sati kRtaka- 170.03 tvaat/ avyaapaka-asamartha-vizeSyaaNaam udaaharaNam anityaH zabdaH prameya- 170.04 bheda-bhedi-tva^i sati upalabhyamaana-tvaat/ vyadhikaraNa-vizeSyaaNaam udaaharaNam 170.05 asti pradhaanam bhedaanaam anvaya-darzanaat/ vyadhikaraNa-vizeSaNaanaam 170.06 udaaharaNam ruupa-aadi-zabdaaH candana-zabdaat atyantabhinna-arthaaH samudaaya-samudaayi- 170.07 asambhava^i sati tena vyapadezaat/ evam eva vyadhikaraNasya vizeSyasya 170.08 udaaharaNam viparyaya^ina anyathaa viruddha-udaaharaNam anyeSaam abhyaasaat 170.09 nityaH zabdaH sandigdha-aprasiddha-vizeSaNaanaam udaaharaNam yathaa sandihyamaana- 170.10 dhuuma-aadi-bhaavaH agnimaan dezaH dhuumavat-tva^i sati prakaazaka-tvaat 170.11 viparyaya^ina sandigdha-vizeSyaaH vaktavyaaH/ evam sandigdha-aprasiddha-aprasiddhaaH 170.12 ubhaya-anyatara-siddhaaH vyaapaka-avyaapaka-bheda^ina catuHSaSTiH bhavanti iti/ te ca 170.13 punar puurvavat-bheda^ina zata-trayam caturaziitam/ evam anyathaa-siddha-bhedaH draSTavyaH/ 170.14 evam viruddha-vizeSaNa-viruddha-vizeSyaaH ca sarve eva draSTavyaaH iti/ eSaam 170.15 tu udaaharaNaani hetvaabhaasa-vaarttika^i draSTavyaani svayam ca api uuhyaani\cor[C]{abhyuuhyaani}/ te 170.16 ete ahetu^aaH hetvaabhaasaaH ca asaGkiirNa-vizeSaNa-vizeSya-bheda^ina dve sahasra^i 170.17 dvaatriMzika^i asiddha-aadi-samuccaya^ina anantaH bhedaH iti/ saadhya-avRtti^aaH tu 170.18 asat-tvaat na vizeSaNa-yoginaH iti ataH na abhidhiiyante/ ete vidyamaana-saadhya- 171.01 vyaapaka-avyaapaka-dharmaaH/ prapaJcaH uktaH/ tatra mukhya-asiddha-bhedaaH SoDaza 171.02 te ete pakSa-avRtti^aaH/ anaikaantikaaH tu saGkiirNaaH mukhyataH SaD eva saadhya- 171.03 vyaapaka-varga^i viruddhaaH catvaarah eva tasmin antimaH tu pakSa-maatra-dharma-tvaat 171.04 anupasaGhaarin^H eva zeSaaH hetvaabhaasaaH te asiddha-anaikaantikaaH viruddha-avyaapaka- 171.05 prasiddha-avyaapaka-bheda^ina saGkiirNaaH udaaharaNa^su svayam uuhyaaH iti/ ke cit tu 171.06 viruddha-avyabhicaariNam anaikaantikam varNayanti/ tad na asat-tvaat/ na ayam asti 171.07 iti uktam/ upetya tasya paJcaviMzati-dhaa bhedaH paJcaanaam hetuunaam saruupa- 171.08 asaruupa-pratisandhaanaat paJcapaJcakaaH bhavanti iti/ teSaam tu sarveSaam na udaaharaNaani 171.09 santi iti na udaahriyante/ te ete hetvaabhaasaaH saMkSepa^ina etaavataa 171.10 bheda^ina bhedavantaH teSaam saMgraha-artham hetvaabhaasaanaam vibhaaga-uddeza-artham 171.11 suutram/ lakSaNataH eva paJcatvam gamyate iti cet yadi etaani paJca-hetvaabhaasaanaam 171.12 lakSaNa-suutraaNi taiH eva paJcatvam gamyate iti niyama-artham suutram 171.13 anarthakam/ na anarthakam lakSaNasya itaretara-vyavacchedaka-tvaat vyavacchedakam 171.14 lakSaNam na punar niyama-artham na hi niyamaH lakSaNa^ina gamyate iti//\end[1-2-4] 171.15 \S[1-2-5(46)]{anaikaantikaH savyabhicaaraH} 171.16 teSaam anaikaantikaH savyabhicaaraH/ etasmin anta^i niyataH aikaantikaH/ 171.17 kaH punar ayam vyabhicaaraH saadhya-tad-jaatiiya-anya-vRtti-tvam/ yad 171.18 khalu saadhya-tad-jaatiiya-vRtti-tva^i sati anyatra vartate tad-vyabhicaarin 171.19 tad-vRtti-tvam vyabhicaaraHd sarvaH ayam padaartha-bhedaH anta-dvaya^i avatiSThate anyatra 171.20 prameyaat nityaH ca anityaH vyaapakaH ca avyaapakaH ca iti evam aadi/ tatra yaH 171.21 hetuH upaattaH ubhau antau aazritya pravartate saH anaikaantikaH(/) anaikaantikaH 172.01 iti/ kim punar ayam paryudaasaH uta prasajya-pratiSedhaH iti kim ca ataH 172.02 yadi paryudaasaH sarvaa anaikaantikataa aikaantikaat anyaH anaikaantikaH iti 172.03 bruvataH sarvaH anaikaantikaH praaptaH/ evam ca ekaH hetvaabhaasaH iti praaptam/ 172.04 atha prasajya-pratiSedhaH tathaa api aikaantika-abhaavaH anaikaantikaH iti praaptam/ 172.05 tasya vyabhicaaraH arthaH na asti iti ayuktaH anaikaantikaH hetvaabhaasaH na ayam 172.06 paryudaasa-pakSaH kim tu prasajya-pratiSedhaH prasajya-pratiSedha^i abhaavaH iti cet 172.07 na abhaavaH dharma-vizeSaka-tvaat dharmaH ayam viziSyate ye ete sanniyataH dharmaH 172.08 iti na bhavati na punar abhaavaH abhaava^i vizeSaNa-vizeSya-asambhavaat na 172.09 abhaavaH ekaantaH sanniyataH na anaikaantikaH sanniyataH katham abraahmaNa- 172.10 vat iti/ yathaa abraahmaNa-zabdaH prasajya-pratiSedha-viSaya-tva^ina pravartamaanaH 172.11 yad uttara^i\cor[C]{uttara-padam} tad pratiSedhati iti na punar abhaavam pratipaadayati tathaa iha api iti 172.12 adoSaH/ udaaharaNam nityaH zabdaH asparzavat-tvaat zabdasya asparzatvam iti 172.13 SaSThiiaa bhedaH pradarzyate kim punar tad sparza-anaazrayasya sva-aatma-sattaa-anubhavaH 172.14 asparzatvam sparza-anaadhaarasya sattaa-sambandhaH vaa ubhayam ca zabda-vyatiriktam 172.15 iti arthavatii SaSThii/ kutaH punar etad tad-bhaava^i bhaavaat tad-abhaava^i 172.16 abhaavaat iti yad khalu sparzavat sattaam anubhavati na tatra asparza-zabdaH 172.17 prasajyate iti yad ca asat tatra api na prasajyate yad asparzam sattaa-anubhaavin 172.18 tatra prasajyate iti/ vaakya-artha-anujJaanaat ca pada-artha-abhyanujJaa sparza-anaadhaarasya 172.19 vastunaH sattaa-sambandhaH iti yaH vaakya-arthaH saH eva asparzavattva- 172.20 zabdasya arthaH/ atideza-anupapattiH ayukta-tvaat iti cet anaikaantikaH 172.21 savyabhicaaraH iti na kva cit anaikaantikaH uktaH iha anaikaantika-grahaNaat 172.22 savyabhicaaraH gamyate ataH na yuktam anaikaantikaH savyabhicaaraH 173.01 iti na idam ayuktam lokataH tad-adhigati^aH/ yad punar lokataH na gamyate 173.02 tatra zaastram arthavat yad punar lokataH eva gamyate tatra upadezaH anarthakaH 173.03 lokataH ca etad gamyate ubhaya-anta-sanniyataH anaikaantikaH iti/ yadi ca 173.04 yad lokataH gamyate tad ayuktam it manyase duHkha-aadiini api dezayitavyaani 173.05 kim idam duHkham iti tasmaat paripelavam etad iti avyaapaka- 173.06 tvaat alakSaNam etad iti atha api idam syaat anaikaantika-lakSaNa^ina na sarvaH 173.07 anaikaantikaH gamyate yathaa asaadhaaraNa^ina iti na anena eva saMgrahaat katham 173.08 iti vyaavRtti-dvaareNa abhidhiiyamaanaH ayam ubhaya-anta-vyaavRtti^aH anaikaantikaH 173.09 iti/ apare punar prakaraNasamam anaikaantika^i eva antarbhaavayanti katham 173.10 iti anityaH aatman^H zariiraat anya-tvaat iti zariiraat api anyat nityam 173.11 anityam ca dRSTamataH anaikaantikaH iti/ taiH tu na lakSaNa-vyabhicaaraH avagataH 173.12 na udaaharaNa-vyabhicaaraH iti anaikaantikaH savyabhicaaraH iti 173.13 etad lakSaNam vyabhicaariNaH yadi ca anena prakaraNasama-saMgrahaH bhavati 173.14 praaptaH tarhi lakSaNasya vyabhicaaraH na punar udaaharaNa-vyabhicaaraH anaikaantika- 173.15 lakSaNa-vyabhicaaraH iti na lakSaNasya tu ubhayam doSaH lakSya-avyaaptiH 173.16 alakSya-vyaaptiH ca iti vakSyamaaNakam prakaraNasamasya lakSaNam iikSitavyam//\end[1-2-5] 173.17 \S[1-2-6(47)]{siddhaantam abhyupetya tad-virodhin^H viruddhaH} 173.18 siddhaantam abhyupetya tad-virodhin^H viruddhaH iti/ kaH asya suutrasya arthaH/ 173.19 abhyupagata-artha-virodhin^H viruddhaH/ evam ca sarva-anukta-viruddha-saMgrahaH/ 173.20 yaavaan kaH cana viruddha-bhedaH sarvaH asau anena saMgRhiitaH iti tasmaat 173.21 abhyupagatam baadhate abhyupagata^ina baadhyate/ nanu evam ekaH hetvaabhaasaH viruddhaH 174.01 praapnoti satyam ekaH eva hetvaabhaasaH viruddhaH tasya tu saamaanya^ina 174.02 viruddha-tva^ina saMgRhiitasya paJcadhaa apadezaH yathaa prameyam iti anena SoDaza- 174.03 padaarthaaH iti/ pRthak-abhidhaanam tarhi viruddhasya na kartavyam saamaanyataH 174.04 adhigatasya vizeSa-jJaapana-artham yathaa prameyasya eva tatra anaikaantika-aadi- 174.05 hetvaabhaasaH dvi-ruupaH anaikaantika-aadiH viruddhaH etasmin tu viruddhataa eva iti 174.06 asaadhaaraNatayaa tRNa-ulapa-aadi-nyaaya^ina niSkRSya-abhidhaanam/ tasmaat anaikaantika- 174.07 aadiSu nimitta-samaavezaat saMjJaa-dvaya-samaavezaH vivakSita- 174.08 tad-jaatiiya-anya-vRtti-tva^ina anaikaantikatvam hetu-viSaya-svaruupa-baadhaa-ruupa^ina tu 174.09 viruddhaH/ evam sarvatra udaaharaNam tad etad trailokyam vyakti^aH apaiti nityatva- 174.10 pratiSedhaat apetam api asti vinaaza-pratiSedhaat vinaaza-pratiSedhaat iti 174.11 anena na nityam abhyanujJaatam nityatva-pratiSedhaat iti anena pratiSiddham/ ete 174.12 te vaakya^i paraspara-artha-baadhita^i tayoH ca paraspara-artha-baadhaa-virodhaH pratijJaa- 174.13 hetu^oH vaa virodhaH yaH vaa pratijJaa-hetu^oH virodhaH saH viruddhaH hetvaabhaasaH/ 174.14 nanu pratijJaa-virodhaH pRthak-upadiSTaH nigrahasthaana^i pRthak kva 174.15 hetvaabhaasaH tasmaat na pratijJaa-hetu^oH virodhaH vaktavyaH iti/ na eSaH doSaH 174.16 ubhaya-aazrita-tvaat virodhasya/ vivakSaataH anyatara-nirdezaH pratijJaa-hetu^oH 174.17 virodhaH iti pratijJaa-hetuu aazritya ubhaya-aazritaH bhavati tatra yadi 174.18 pratijJaa^aa virodhaH vivakSitaH tadaa pratijJaa-virodhaH iti ucyate yadi 174.19 pratijJaa^aa hetu-virodhaH hetu^aH vaa pratijJaa-virodhaka-tvam tadaa viruddhaH 174.20 hetuH iti ataH pratijJaa-virodhaH hetu-virodhaH vaa iti adoSaH/ hetu-virodha- 174.21 udaaharaNam nityaH zabdaH utpatti-dharmaka-tvaat pratijJaa-virodhasya 174.22 udaaharaNam na asti aatman^H iti pratijJaa-hetu-virodha-udaaharaNam guNa-vyatiriktam 175.01 dravyam artha-antarasya anupalabdhi^aH hetu-virodha-udaaharaNam na asti ekaH bhaavaH 175.02 samuuha^i bhaava-zabda-prayogaat iti samuuhaH iti bruvaaNa^ina aikaantikaH abhyupagataH 175.03 bhavati ekaH samuccayaH hi samuuhaH iti//\end[1-2-6] 175.04 \S[1-2-7(48)]{yasmaat prakaraNa-cintaa saH nirNaya-artham apadiSTaH prakaraNasamaH 175.05 } 175.06 yasmaat prakaraNa-cintaa saH nirNaya-artham apadiSTaH prakaraNasamaH/ 175.07 kasmaat prakaraNa-cintaa tattva-anupalabdhi^aH yasmaat upalabdha-tattva^i nivartate 175.08 cintaa tasmaat saamaanya^ina adhigatasya yaa vizeSataH anupalabdhiH saa 175.09 prakaraNa-cintaam prayojayati/ udaaharaNam nityaH zabdaH anitya-dharma-anupalabdhi^aH 175.10 ataH eva prakaraNam iti ataH na hetuH/ nanu ayam saadhya-aviziSTaH eva 175.11 yathaa zabdasya nityatvam saadhyam tathaa anitya-dharma-anupalabdhiH api iti na aviziSTaH 175.12 tasya eva prakaraNa-pravRtti-hetu^aH dharmasya hetu-tva^ina upaadaanaat yatra 175.13 saadhya^ina samaanaH dharmaH hetu-tva^ina upaadiiyate saH saadhya-aviziSTaH/ yatra punar 175.14 prakaraNa-pravRtti-hetuH eva prakaraNasamaH ye tu saMzaya-hetu-tvaat prakaraNasama- 175.15 anaikaantikam varNayanti teSaam pratyakSa-anaikaantika-prakaraNasamaanaam 175.16 abhedaH praapnoti pratyakSam api saMzaya-kaaraNam iti samuuhaH saMzayasya kaaraNam 175.17 iti ataH na pratyakSa-prasaGgaH/ saamaanya-darzanam vizeSa-avyavasthaa vizeSa-smRtiH ca 175.18 samuuhaH iti saMzayasya kaaraNam na ekam pratyakSam ataH pratyakSa-prasaGgaH 175.19 samuuhaH kaaraNam iti abhidhaanaat apratiSedhaH samuuhaH kaaraNam iti evam bruvataa 175.20 na pratyakSasya saMzaya-kaaraNa-tvam pratiSiddham bhavati tasmaat prasaGgataH tad-avasthaH 175.21 eva iti ubhaya-dharma-anupalabdhi^i anyatara-dharma-upaadaanam prakaraNasama-arthaH/ yatra 176.01 khalu ubhaya-vizeSa-anupalabdhiH tatra anyatara-vizeSasya upaadaanam yad prakaraNa-apanodaaya 176.02 saH prakaraNasamaH hetvaabhaasaH ubhaya-vizeSaNa-anupalabdhi^aH abhidhaana- 176.03 azakya-tvaat na hi ubhaya-vizeSaH anupalabdhaH zakyaH darzayitum zariiraat 176.04 anyatvam tu na suutra-arthaH n hi ayam zariiraat anyatvam upalabhamaanaH api yadaa 176.05 tattvam upalabhate tadaa pravartate iti tadaa tattvam na upalakSyate zariiraat 176.06 anyatvam upalabhamaanaH api tadaa pravartate iti/ zariiraat anyatvam ca na aikaantikam\cor[C]{anaikaantikam} 176.07 ataH ca na suutra-arthaH//\end[1-2-7] 176.08 \S[1-2-8(49)]{saadhya-aviziSTaH saadhya-tvaat saadhyasamaH} 176.09 saadhya-aviziSTaH saadhya-tvaat saadhyasamaH/ saadhya^ina aviziSTaH yaH 176.10 saadhana-dharmaH saadhyavat prajJaapayitavyaH saH saadhyasamaH hetvaabhaasaH/ 176.11 tasya udaaharaNam dravyam chaayaa gatimat-tvaat iti/ yathaa eva dravyam chaayaayaaH 176.12 saadhyam tathaa gatimat-tvam api iti/ gatimat-tvam deza-antara-darzanaat iti cet 176.13 tathaa api idam syaat gatimat-chaayaa deza-antara^i darzanaat iti/ yad khalu 176.14 deza-antara^su upalabhyate tad-gatimat yathaa kumbhaH tathaa chaayaa tasmaat 176.15 gatimatii na aazraya-asiddha-tvaat/ evam api aazraya-asiddhaH hetuH sati dravya- 176.16 bhaava^i chaayaayaaH deza-antara^i darzanam samartham syaat dravya-bhaavaH tu asiddhaH 176.17 tasmaat aazraya-asiddhaH hetuH upetya deza-antara^i darzanam tasya anyathaa-siddhi^aH 176.18 asiddhi^aH yad tu deza-antara^i darzanam chaayaayaaH tad-anyathaa bhavati anyathaa-bhaavan 176.19 na artham baadhati katham anyathaa aavaraNa-santaanaat asannidhi-santaana-tejasi 176.20 yaavaka^i\cor[C]{aavaraka^i} dravya^i apasarpati tejasaH asannidhi-viziSTam dravyam yad upalabhyate tad tu 177.01 chaayaa iti ucyate/ saH ayam asiddhaH tredhaa bhavati prajJaapaniiya-dharma-samaanaH 177.02 aazraya-asiddhaH anyathaa-siddhah ca iti/ nityaH zabdaH asparsavat-tvaat iti eva 177.03 na udaaharaNam na hi asparzatvam zabdasya jJaapaniiyam na aazraya-asiddhaH na anyathaa- 177.04 siddham iti yathaa ca asmaabhiH suutram varNitam tathaa ca udaahRtam/ tathaa 177.05 ayam asambaddhaH doSaH na suutra-arthaH vijJaataH na akSara-arthaH na hetvaabhaasaH 177.06 na dRSTaantaabhaasaH iti//\end[1-2-8] 177.07 \S[1-2-9(50)]{kaala-atyaya-apadiSTaH kaalaatiitaH} 177.08 kaala-atyaya-apadiSTaH kaalaatiitaH/ yasya apadizyamaanasya kaala- 177.09 atyaya^ina ekadezaH yujyate saH ekadeza-atyayaat kaala-atyaya-apadiSTaH kaalaatiitaH 177.10 iti ucyate/ udaaharaNam nityaH zabdaH saMyoga-vyaGgya-tvaat iti upalabdhi- 177.11 kaala^i saMyogaH na asti saH ayam saMyogaH hetu-vizeSaNa-tva^ina upaattaH 177.12 upalabdhi-kaalam atyeti yadaa upalabhyate tadaa saMyogaH na asti daaru-vrazcana^i 177.13 daaru-parazu-saMyoga-nivRtti^i zabda-upalabdhiH iti/ nanu ayam anaikaantikaH eva 177.14 saMyoga-vyaGgya-tvaat iti anityam api saMyoga^ina vyajyamaanam dRSTam yathaa 177.15 ghaTaH iti saMyoga-vyaGgya-tva^ina anavasthaanasya saadhya-tvaat na bruumaH nityaH 177.16 zabdaH iti api tu avatiSThate zabdaH iti pratijJaa-arthaH tathaa ca saMyoga- 177.17 vyaGgya-tvaat iti ayam hetuH na anaikaantikaH/ na hi anavasthitam kim cit saMyoga^ina 177.18 vyajyamaanam dRSTam iti avayava-viparyaasa-vacanam api na suutra-arthaH saamarthyaat 177.19 na hi pazcaat abhidhiiyamaanaH hetuH udaaharaNa-saadharmyaat iti etad hetu-lakSaNam 177.20 jahaati ajahatva^i tu lakSaNam na hetvaabhaasaH bhavitum arhati iti avayava- 177.21 viparyaasa-vacanam apraapta-kaalam iti nigrahasthaanam uktam/ tad eva punar ucyate 178.01 iti samiikRta^i abhidhaanaat nigrahasthaanam iti cet atha manyase yasmaat 178.02 samiikRta^i pakSa^i pazcaat abhidhiiyate tataH nigrahasthaanam iti kena samiikRtaH 178.03 iti vaktavyam hetu-anabhidhaana^ina samiikRtaH/ yadi hetu-anabhidhaana^ina 178.04 samiikRtaH kim atra hetu^aH asaamarthyam etad asya asaamarthyam yad ayam pazcaat abhidhiiyate 178.05 iti na etad hetu^aH asaamarthyam yad ayam pazcaat abhidhiiyate iti api tu 178.06 vaktR^aH iti na hi svatantraH hetuH saadhanam api tu saadhayitR-tantra-tvaat na 178.07 hetu-doSaH saamarthyaat ca iti uktam tasmaat avayava-viparyaasa-vacanam na suutra-arthaH na 178.08 samiikRta-abhidhaanam iti//\end[1-2-9] 178.09 \S[1-2-10(51)]{vacana-vighaataH artha-vikalpa-upapatti^aa chalam} 178.10 \S[1-2-11(52)]{tad trividham vaak-chalam saamaanya-chalam upacaara-chalam 178.11 ca iti} 178.12 \S[1-2-12(53)]{avizeSa-abhihita^i artha^i vaktR^aH abhipraayaat artha-antara-kalpanaa 178.13 vaak-chalam} 178.14 vacana-vighaataH artha-vikalpa-upapatti^aa chalam/ vacana-vighaatah yaH 178.15 kriyate saamaanyasya zabdasya vizeSa-aneka-sambandhi-tva^i sati avivakSita- 178.16 aaropa^ina chalam tad veditavyam/ tad trividham iti niyama-artham puurvavat anekadhaa- 178.17 bhinnam chalam saMgRhyate iti/ avizeSa-abhihita^i artha^i iti suutram avizeSa- 178.18 abhihitam saamaanya-zruti vaakyam padam vaa avizeSa-abhihitam iti ucyate 178.19 vaakyam saamaanya-zruti yathaa nava-kambalaH ayam iti padam saamaanya-zruti yathaa 178.20 azvaH azvaH iti avizeSa-zabda-anabhidhaanam prayoga-abhaavaat na hi avizeSa- 178.21 zabda^ina kasya cit abhidhaanam sambhavati na ca asya prayogaH yuktaH iti vaakyam 179.01 ca sarvam uccarat-vizeSam eva pratyaayayati iti saamaanya-pratyaayanam ayuktam na 179.02 prakaraNa-aadiinaam antareNa zruti-maatraat tad-upapatti^aH yadaa prakaraNa-aadi-nirapekSam 179.03 vaakyam uccaaryate zvetaH dhaavati iti tadaa vaakya-zruti-saamaanyaat zrotR^aH 179.04 sammohaH sammoha^i sati avivakSitam artham adhyaaropya pratiSedhati/ evam pada^i 179.05 api iti/ artha-grahaNam zabda-niraakaraNa-artha-viSayam chalam na zabda-viSayam 179.06 iti na hi ayam pratiSeddhum zaknoti na ayam nava-kambala-zabdaH iti tasya 179.07 pratyavasthaanam jJaatvaa ajJaatvaa vaa prayogaat pratiSedha-anupapattiH/ yadi 179.08 taavat nava-kambalasya artham buddhvaa na ayam nava-kambalaH iti pratyavatiSThate tadaa 179.09 artha-antaram aaha anyat buddhyate anyat pratiSidhyate iti/ atha punar na eva nava- 179.10 kambalasya artham buddhyate tathaa api ajJaanam iti//\end[1-2-12] 179.11 \S[1-2-13(54)]{sambhavataH arthasya atisaamaanya-yogaat asambhuuta-artha-kalpanaa 179.12 saamaanya-chalam} 179.13 sambhavataH arthasya atisaamaanya-yogaat asambhuuta-artha-kalpanaa saamaanya-chalam/ 179.14 saamaanyasya vivakSita-artha-atikramaH atisaamaanyam udaaharaNam vidyaa-caraNa- 179.15 sampannaH braahmaNaH iti param tu braahmaNyam vidyaa-caraNa-sampanna-tva^i hetuH iti 179.16 kRtvaa pratyavatiSThate stuti-artha^i vaakya^i anyathaa-kaaram pratyavasthaanam ubhayathaa 179.17 doSaH buddhvaa abuddhvaa vaa iti//\end[1-2-13] 179.18 \S[1-2-14(55)]{dharma-vikalpa-nirdeza^i artha-sadbhaava-pratiSedhaH upacaara-chalam 179.19 } 179.20 dharma-vikalpa-nirdezaH iti suutram/ dharma-vikalpa-nirdeza-zabda^ina 180.01 abhidhaana-dharmaH dvedhaa abhidhiiyate pradhaanam bhaaktaH ca maJcaaH iti kaaSTha- 180.02 saMghaata^su pradhaanam maJca-zabdaH krozana-kriyaayaaH asambhavam iikSitvaa 180.03 sthaaniSu puruSa^su bhaaktaH saH ayam abhidhaana-abhidheya-prakaaraH evam vyavatiSThate 180.04 yaH etasmin anyathaa-kaara-pratiSedhaH tad upacaara-chalam iti/ asya api 180.05 puurvavt pratiSedhaH jJaatvaa ajJaatvaa vaa iti//\end[1-2-14] 180.06 \S[1-2-15(56)]{vaac-chalam eva upacaara-chalam tad-avizeSaat} 180.07 \S[1-2-16(57)]{na tad-artha-antara-bhaavaat} 180.08 vaac-chalam eva upacaara-chalam iti suutram/ ekatvam avizeSaat kaH 180.09 avizeSaH iha api artha-antara-kalpanaa tatra api iti na tad-artha-antara-bhaavaat avizeSaat 180.10 iti asya hetu^aH anena suutra^ina asiddhataam udbhaavayati/ katham asiddhiH 180.11 ekatra vastu-sadbhaavaH pratiSidhyate na eva kroSTR^aaH maJca\cor[C]{maJcaaH} iti ekatra vastu- 180.12 abhyanujJaaya kambala-yogam abhyupagamya kambalasya anekataa dharmaH pratiSidhyate 180.13 iti/ yatra dharmaH pratiSidhyate yatra dharmin^H saH ayam atimahaan vizeSaH 180.14 katham manyase kim te anena vizeSa^iNa iha api artha-antara-kalpanaa tatra api iti// 180.15 \S[1-2-17(58)]{avizeSa^i vaa kim cit saadharmyaat eka-chala-prasaGgaH} 180.16 avizeSa^i vaa kim cit saadharmyaat eka-chala-prasaGgH/ kaH asya suutrasya arthaH 180.17 virodhaH dvitvam abhyanujJaayamaanam nivartayati katamena punar nyaaya^ina dvitvam 180.18 abhyanujJaayamaanam vaac-chalam eva upacaara-chalam tayoH ekatvam bruvataa saamaanya- 180.19 chalam anyat abhyanujJaatam bhavati vizeSaNa-anarthakyam vaa yadi sarvam chalam 180.20 eva iti abhyupagamaH vaac-chalam eva upacaara-chalam tad-avizeSaat iti vyartham vizeSaNam 180.21 katham ekatva-prasaGgaH kim cit saadharmyaat yadi anartha-antara-kalpanaa avizeSaat 181.01 ekatvam sarva-chalam ekam praapnoti kim cit saadharmyaat iti kim punar tad 181.02 vacana-vighaataH artha-vikalpa-upapattiH ca tasmin chala^i iti//\end[1-2-17] 181.03 \S[1-2-18(59)]{saadharmya-vaidharmyaabhyaam pratyavasthaanam jaatiH} 181.04 saadharmya-vaidharmyaabhyaam pratyavasthaanam jaatiH/ saadharmya^ina pratyavasthaanam vaidharmya^ina 181.05 pratyavasthaanam jaatiH iti/ prathama-pakSa-anuyogam darzayati sthaapanaayaam 181.06 satyaam pratiipam avasthaanam pratyavasthaanam pratipakSavat iti/ suutra-arthaH tu yathaa-zruti 181.07 na punar udaaharaNa-saadharmya^ina udaaharaNa-vaidharmya^ina vaa iti kim artham idam ucyate 181.08 vyaapaka-artham yadi yathaa-zruti suutra-arthaH bhavati tadaa sarva-jaati^aaH 181.09 vyaapyante yena kena cit saadharmyam yena kena cit vaidharmyam iti lakSaNa^i jaatiinaam 181.10 avyaapaka-tvam tu doSaH/ bhaaSya^i udaaharaNa-saadharmyam udaaharaNa-vaidharmyam 181.11 ca udaaharaNa-artham iti yathaa ca udaaharaNa^ina evam anudaaharaNa^ina api iti//\end[1-2-18] 181.12 \S[1-2-19(60)]{vipratipattiH apratipattiH ca nigrahasthaanam} 181.13 vipratipattiH apratipattiH ca nigrahasthaanam/ anyathaa-sthitasya anyathaa- 181.14 abhihitasya apratipattiH vipratipattiH ca sva-para-artha-uttaraa sampratipattiH 181.15 apratipattiH samartha^i saadhana^i nigrahasthaanam apraapti^i katham apratipattiH vipratipattiH/ 181.16 yadaa ayam saadhayitR^H samartha^ina saadhana^ina upaatta^ina para^ina jaati- 181.17 aadibhiH aakuliikRtaH jJaanam pratipadyate tadaa katham apratipattiH katham vaa 181.18 vipratipattiH iti tadaa saadhanasya eva saamarthya-aparijJaanaat asamartham etad 181.19 saadhanam iti apratipattiH vipratipattiH iti//\end[1-2-19] 181.20 \S[1-2-20(61)]{tad-vikalpaat jaati-nigrahasthaana-bahutvam} 182.01 tad-vikalpaat jaati-nigrahasthaana-bahutvam/ taaH etaaH jaati^aaH kiyatyaH 182.02 bhavanti kiyanti vaa nigrahasthaanaani iti avadhaaraNa-artham aaha/ tad-vikalpaat 182.03 jaati-nigrahasthaana-bahutvam iti/ saadharmya-vaidharmyaabhyaam pratyavasthaanasya 182.04 vikalpaat tayoH ca vipratipatti-apratipatti^oH vikalpaat bahviiaH jaati^aaH bahuuni 182.05 nigrahasthaanaani bhavanti/ katamaa jaati^aaH saadharmya-pratyavasthaanaat katamaaH 182.06 ca vaidharmya-pratyavasthaanaat katamaani nigrahasthaanaani vipratipatti- 182.07 vikalpaat katamaani vaa apratipatti-vikalpaat bhavanti iti pratiyogam 182.08 vizeSa-lakSaNa^su utprekSaNiiyaani iti/ ete pramaaNa-aadi^aaH padaarthaaH uddiSTaaH 182.09 lakSitaaH ca yathaa-uddezam ca yathaa-lakSaNam ca pariikSaa vartiSyate iti//\end[1-2-20] 182.10 tantra-pratijJaa-saMsaaraH tad-nivRttiH ca saMvidaa/ 182.11 uddezaH lakSaNam ca eva tattvaanaam iha kiirtitam// 182.12 iti auddyotakara^i nyaayasuutravaarttika^i prathama-adhyaaya^i 182.13 dvitiiyam aahnikam// 182.14 samaaptaH ca ayam prathamaH adhyaayaH//